Cieśliński Adam

Adam Cieśliński
dr hab. Adam Cieśliński, prof. ucz.
Katedra Archeologii Barbaricum i Prowincji Rzymskich

e-mail:
adamcieslinski@uw.edu.pl

telefon:
+48 22 55 22 806

dyżury:
wtorek 13.45–15.00 w pokoju 3.06 lub na platformie Google Meet (po uprzednim umówieniu się drogą mailową)

zainteresowania naukowe:
– archeologia okresu wpływów rzymskich
– barbarzyńcy a Rzymianie
– kultura wielbarska i przeworska
– archeologia archiwalna
– zastosowanie GIS w archeologii
– starożytne hutnictwo

bibliografia:
Academia.edu

Kierownik Katedry Archeologii Barbaricum i Prowincji Rzymskich. Studia na Uniwersytecie Warszawskim, J.-W. Goethe Universität we Frankfurcie nad Menem oraz na Philipps Universität w Marburgu. W 2006 r. obrona pracy doktorskiej na UW (Kulturelle Veränderungen und Besiedlungsabläufe im Gebiet der Wielbark-Kultur an Łyna, Pasłęka und oberer Drwęca, Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte, Neue Folge, t. 17, Berlin 2010). Habilitacja w 2016 r. na podstawie osiągnięcia naukowego pt. Społeczności południowych pobrzeży Bałtyku w okresie wpływów rzymskich w świetle analizy wybranych stanowisk sepulkralnych. Archeologia archiwalna – obrządek pogrzebowy – związki interregionalne. Stypendysta Rotary International, Instytutu Herdera, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz Fundacji im. Alexandra von Humboldta. Wiceprezydent International Sachsensymposion, członek korespondent Niemieckiego Instytutu Archeologicznego, Kommission zur Erforschung von Sammlungen Archäologischer Funde und Unterlagen aus dem nordöstlichen Mitteleuropa oraz zarządu Fundacji Monumenta Archaeologica Barbarica. Bierze udział w pracach zespołów edytorskich serii Monumenta Archaeologica Barbarica oraz Światowit Supplement Series B: Barbaricum. Zainteresowania badawcze: okres wpływów rzymskich oraz okres wędrówek ludów w strefie od Bałtyku po Morze Czarne, archeologia archiwalna. W latach 2000-2019 badacz cmentarzyska kurhanowego kultury wielbarskiej w Nowym Łowiczu na poligonie drawskim (we współpracy z dr. Andrzejem Kasprzakiem z Muzeum w Koszalinie).

W 2021 roku rozpoczął się nowy projekt terenowy w mikroregionie Zaborów w pow. warszawskim zachodnim we współpracy z Marcinem Woźniakiem z Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie.
https://www.facebook.com/BadaniaArcheologiczneWZaborowie
https://archeowiesci.pl/relikty-przeszlosci-z-poznej-starozytnosci-i-sredniowiecza-pod-warszawa/

O wynikach pierwszych sezonów wykopaliskowych w Zaborowie opowiadają dwa filmy w reż. Krzysztofa Zaniewskiego: CMENTARZYSKO (2021) i OSADA (2022).

 

Ljubuški – rzymski fort oddziałów pomocniczych

Kierownik badań: mgr Tomasz Dziurdzik
Miejsce badań: Ljubuški
Kraj: Bośnia i Hercegowina
Instytucje uczestniczące w badaniach: Instytut Archeologii UW, Uniwersytet w Mostarze, općina (gmina) Ljubuški
Charakter stanowiska: nieinwazyjne badania rzymskiego osadnictwa na obszarze terytorium wiejskiego kolonii Narona

Opis aktualnych badań: Polsko-hercegowińskie badania w regionie Ljubuški (kanton zachodniohercegowiński, Bośnia i Hercegowina) prowadzone są od 2015 roku. W 2016 roku rozpoczęliśmy projekt badawczy, którego celem jest rozpoznanie i zadokumentowanie pozostałości rzymskiego osadnictwa na obszarze, który w starożytności stanowił terytorium wiejskie kolonii Narona, jednego z najważniejszych miast prowincji Dalmacja. W połączeniu z analizą dostępnych informacji na temat populacji tego rejonu uzyskane zostaną informacje na temat zasiedlenia tego obszaru, stosunków społecznych oraz procesu romanizacji. Kluczowe jest rozpoznanie roli stacjonującej w tej okolicy jednostki wojsk pomocniczych oraz osiedlonych tam przez cesarza Tyberiusza weteranów, którzy w ramach nagrody za służbę otrzymywali działki ziemi na niespokojnym obszarze.

W trakcie badań udało się m.in. odnaleźć kolejny fragment ważnej inskrypcji nagrobnej z bogatą dekoracją. Przeprowadzone badania geofizyczne ostatecznie dowiodły, że jedno z ważniejszych w okolicy stanowisk archeologicznych było rzymskim fortem, co pozwoliło rozstrzygnąć trwającą od ponad 100 lat naukową dyskusję na temat jego funkcji.

Projekt/finansowanie: “Żołnierze, weterani i cywile na zapleczu rzymskiej kolonii. Badania nad starożytnym krajobrazem osadniczym i społecznym okolic Ljubuski (Bośnia i Hercegowina) z wykorzystaniem nieinwazyjnych metod prospekcji archeologicznej”, NCN, PRELUDIUM 10, nr 2015/19/N/HS3/00886.

Szela Andrzej

dr Andrzej Szela
dr Andrzej Szela
Katedra Archeologii Barbaricum i Prowincji Rzymskich

e-mail:
a.szela@uw.edu.pl

telefon:
+48 22 55 22 805

dyżury:
poniedziałek 11.00-13.00, pokój 3.05

zainteresowania naukowe:
– okres wpływów rzymskich i okres wędrówek ludów w północnej Europie

publikacje:

Brudnice stanowisko V. Nekropola kultury przeworskiej ze środka pustki osadniczej

Brudnice site V. A Przeworsk culture cemetery in the heart of a settlement void

Mam przyjemność przedstawić Państwu kolejną, już czwartą, książkę dotyczącą obszaru północnego Mazowsza w okresie pierwszych wieków naszej ery. Ma ona wymowny tytuł Brudnice stanowisko V. Nekropola ze środka pustki osadniczej/ Brudnice site V. A Przeworsk culture cemetery in the heart of a settlement void. Jest to dostępna w dwóch wersjach językowych monografia cmentarzyska położonego w sercu obszaru, który do niedawna uważany był przez archeologów za rejon pustki osadniczej. W świetle najnowszych badań, zakończonych zaledwie w 2019 roku okazuje się jednak, że rejon ten był zamieszkały zarówno przez przedstawicieli kultury przeworskiej, później wielbarskiej a następnie, po dłuższej przerwie także w okresie wędrówek ludów. Prezentowana monografia przedstawia pierwszą cześć cyklu opisującą najstarszy – przeworski horyzont. Jednak i on jest niezwykle ciekawy. Nie tylko z powodu wypełnienia naszej luki o osadnictwie sprzed dwóch tysięcy lat. W takcie badań zaobserwowano bowiem zupełnie nowy rodzaj obrządku pogrzebowego, który od nazwy stanowiska określony został pochówkiem typu Brudnice. Kolejnych ciekawych informacji o ówczesnych zwyczajach pogrzebowych dostarczają nam badania zawartości kwasów tłuszczowy i biomarkerów pobrane ze ścianek naczyń stanowiących wyposażenie grobowe. Z kolei wykonywane po raz pierwszy z obszaru Polski analizy zawartości strontu z kości ciałopalnych dostarczają nam nowych informacji o migracjach ówczesnych ludzi. Okazuje się bowiem, że choć archeologicznie ludność tą łączymy z szeroko rozumianą kulturą przeworską, to jednak tworzyli ją ludzie z różnych części Europy. Co niezwykle ważne spostrzeżenia te potwierdzają analizy zabytków metalowych, które powstawały w różnych zakładach metalurgicznych. Stawia to naszą wiedzę zarówno o północnym Mazowszu jak i całej kulturze przeworskiej w zupełnie nowym świetle.

link do pobrania książek:

Brudnice stanowisko V. Nekropola kultury przeworskiej ze środka pustki osadniczej

Brudnice site V. A Przeworsk culture cemetery in the heart of a settlement void

Publikację dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury

Brudnice stanowisko V.

Kuczbork-Osada. Nekropola z pogranicza starożytnych światów

Kuczbork-Osada. A cemetery on the borderland between ancient worlds

Mam przyjemność oddać do Państwa rąk kolejną książkę dotyczącą Pogranicza. Jej tytuł nawiązuje do dwóch poprzednich pozycji wydawanych jako suplementy Światowita: Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych (W. Nowakowski, A. Szela 2006) oraz Pogranicze trzech światów – Mazowsze u schyłku starożytności (A. Jarzec, W. Nowakowski, A. Szela 2016). Pozycje te zbierały opracowania różnych autorów, którzy pochylili się przede wszystkim nad nieopracowanymi materiałami wykopaliskowymi pozyskanymi przed wielu laty. Nie zabrakło wśród nich także artykułów o historii archeologii tej części Mazowsza, a także częściowych opracowań wyników najnowszych badań. Niniejsza publikacja jest kolejnym krokiem w przybliżaniu wiedzy o tym ciągle słabo rozpoznanym zakątku Mazowsza. Prezentuje bowiem wyniki badań wykopaliskowych pochodzących z silnie zniszczonego stanowiska nr 7 z miejscowości Kuczbork-Osada, pow. żuromiński, badanego wykopaliskowo w latach 2006–2008. Mimo niemal całkowitego zniszczenia, nekropola ta dostarcza niezwykle ważnych materiałów zmieniających naszą wiedzę o tej do niedawna zapomnianej części Mazowsza, w której wielu widziało jedynie pustkę osadniczą oddzielającą starożytne światy. Mam również nadzieję, że jest to pierwsza z wielu planowanych monografii stanowisk z północnego Mazowsza, które zmienią znany nam obraz przemian kulturowych i trwałości osadnictwa w tej części Polski.

Publikację dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury

link do pobrania książek:

Kuczbork-Osada. Nekropola z pogranicza starożytnych światów

Kuczbork-Osada. A cemetery on the borderland between ancient worlds

Pogranicze trzech światów – Mazowsze u schyłku starożytności

A Borderland of Three Worlds – Masovia in the Late Antiquity

link do pobrania książki:

Pogranicze trzech światów – Mazowsze u schyłku starożytności 
A Borderland of Three Worlds – Masovia in the Late Antiquity

Pogranicze Trzech Światów – Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych

Zwischen den drei Welten. Kontakte der Przeworsk, Wielbark und Bogaczewo-Kultur im Lichte der Funde aus Ausgrabungen und archäologischen Entdeckungen

link do pobrania książki:

Pogranicze Trzech Światów – Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych

Unikatowy grób Książęcy z okresu wpływów rzymskich na północnym Mazowszu z miejscowości Zgliczyn Pobodzy, gm. Bieżuń

Zgliczyn Pobodzy Rocznik Konserwatorski 2019

wykopaliska:

Badania wykopaliskowe w Brudnicach

Badania wykopaliskowe w Zgliczynie Pobodzym:

   

https://www.youtube.com/watch?v=vC3BPvl6KGk&t=11s

informacje o wykopaliskach:

https://warszawa.onet.pl/mazowsze-grob-ksiazecy-sprzed-blisko-2-tys-lat/fex17sq

https://www.archeologia.uw.edu.pl/polnocne-mazowsze/

https://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,odkryli-bogaty-grob-sprzed-dwoch-tysiecy-lat-to-absolutny-unikat,282502.html?fbclid=IwAR1ogaOfDjyzX1DVRbXWv0hUzd1vq4UIUpSz3QA__mMaRa9AEUz7l0vSv-o

http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C32402%2Cmazowieckie-archeolodzy-odkryli-grob-ksiazecy-sprzed-blisko-2-tys-lat.html

filmy z wykopalisk:

https://www.youtube.com/watch?v=3lOPWoIjzuk&t=12s

https://www.youtube.com/watch?v=AIsg09iP6QU&t=1s

https://www.youtube.com/watch?v=73EGpAvfUh8&t=1072s

https://www.youtube.com/watch?v=3lOPWoIjzuk

https://www.youtube.com/watch?v=WlUK0gBj5UY

https://www.youtube.com/watch?v=8SKwlKYn7z8

https://www.youtube.com/watch?v=2XslYvRX2K4

https://www.youtube.com/watch?v=yZ1BZcDG9lY

https://www.youtube.com/watch?v=ihufyWbcI0g

https://www.youtube.com/watch?v=_xu_WKo_J8U

https://www.youtube.com/watch?v=Se-9vUtJWXk

Światowit – Tom XIII–XIV (LIV-LV), fasc. A/B (2015-2016)

red. D. Błaszczyk, J. Żelazowski

Studia i materiały

K. Januszek, K. Pyżewicz, Krzemienne narzędzia szlifowane z późnego neolitu – między formą a funkcją

S. Domaradzka, B. Józwiak, M. Przeździecki, Materiały z epoki kamienia i wczesnej epoki brązu ze stanowiska 2 w Woźnejwsi

A. Trzop-Szczypiorska, R. Karasiewicz-Szczypiorski, Domy ze stanowisk kultury przeworskiej na Mazowszu. Kilka przykładów z niepublikowanych badań

A. Chilińska-Früboes, B. Kontny, Po jantar! Rzymski trop w dalekim kraju albo raz jeszcze o znaleziskach z dawnego Ilischken

D. Chudzik, Wybrane aspekty wczesnośredniowiecznego osadnictwa Równiny Łukowskiej i Wysoczyzny Siedleckiej

D. Błaszczyk, Pochodzenie i dieta mężczyzny pochowanego w grobie D162 z cmentarzyska w Bodzi w świetle badań izotopowych

J. Piątkowska-Małecka, Zwierzęce szczątki kostne z terenu średniowiecznej osady w Surażu, stan. 7/125, gm. loco, pow. białostocki, woj. podlaskie

M. Osypińska, J. Piątkowska, Zwierzęta w zagrodach na terenie osady ludności kultury ceramiki wstęgowej rytej w Ludwinowie (stan. 7, aut. 112), gmina i powiat Włocławek

S. Wadyl, M. Krąpiec, Dendrochronologia o datowaniu wczesnośredniowiecznego grodziska w Węgielsztynie, gm. Węgorzewo

A. Olech, System ochrony i przechowywania zabytków archeologicznych na Słowacji

Czytaj dalej „Światowit – Tom XIII–XIV (LIV-LV), fasc. A/B (2015-2016)”

Deir al-Surian — badania kościoła klasztornego

Projekt Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu w Amsterdamie:

„Przekrój przez wieki: kościół pw. Panny Marii w Deir -al Surian – zintegrowana analiza architektury, malarstwa i inskrypcji”, finansowany z grantu NCN (2015/18/M/HS3/00621).

Kierownik badań: dr Karel Innemée i dr Dobrochna Zielińska (IA UW)
Miejsce badań: Klasztor Syryjczyków (Derir al-Surian), Wadi Natrun, Egipt
Charakter stanowiska: kościół klasztorny
Datowanie: VII -XXI wiek.

Celem niniejszego projektu jest rekonstrukcja faz rozwoju kościoła klasztornego pw. Panny Marii w Klasztorze Syryjczyków (Deir al-Surian) w Egipcie, w okresie od VII wieku do czasów współczesnych. W tym czasie budynek kościelny był wielokrotnie przebudowywany, a jego wnętrze, częściowo z tego powodu, przemalowywane. Dwa ważne momenty w rozwoju klasztoru miały miejsce w X i XIII wieku, kiedy klasztor zamieszkiwali mnisi syryjscy. Ich obecność miała istotny wpływ na kulturę monastyczną Egiptu, co jest również (w szczególności) celem badań.

Odkryta oryginalna struktura ścian pozwala zarówno na ustalenie zmian w strukturze architektonicznej obiektu, jak i na identyfikację oraz ustalenie stratygrafii malowideł i inskrypcji. Ustalenia te rzucają nowe światło na rozwój architektoniczny budynku oraz historię jego dekoracji, prowadząc do konkluzji na temat jego wykorzystania i zachodzących w nim zmian. Ikonografia malowideł jest analizowana na podstawie tekstów (zarówno towarzyszących inskrypcji, jak i tekstów liturgicznych, patrystycznych oraz innych źródeł pisanych) oraz analogii znanych z malarstwa tego okresu. Projekt jest w założeniu multidyscyplinarny, gdyż łączy badania nad architekturą, ikonografią malarstwa, epigrafiką i liturgią. Z tego względu do udziału w nim zaproszono uznanych specjalistów ze wszystkich tych dziedzin. Efektem tego jest nawiązanie współpracy pomiędzy Uniwersytetem w Amsterdamie a Uniwersytetem Warszawskim. Strona holenderska współpracuje ponadto w tym projekcie z uczelniami w Stanach Zjednoczonych (Duke), Belgii (Louvain-la-Neuve) i Niemczech (Bonn).

Więcej o projekcie:

http://deiralsurian.uw.edu.pl/

Płóciennik Tomasz

Tomasz Płóciennik
mgr Tomasz Płóciennik
Katedra Epigrafiki i Papirologii

e-mail:
t.plociennik@uw.edu.pl

telefon:
+48 22 55 22 815

dyżury:
wtorek 15.45–16.45, pokój 3.15
środa 16.30–18.30, pokój 3.15

zainteresowania naukowe:
– epigrafika łacińska średniowieczna i nowożytna
–  edytorstwo tekstów łacińskich
–  krytyka tekstu
–  teoria i praktyka przekładu

bibliografia (wybór):
A.
„Les inscriptions des tympans polonais relatives aux fondations d’églises”, [w:] Épigraphie et iconographie. Actes du Colloque tenu à Poitiers les 5–8 octobre 1995, red. R. Favreau, Poitiers 1996, s. 201–210.

„L’épigraphie du tympan de Iaxa à Wrocław”, Cahiers de civilisation médiévale 40 (1997), s. 103–118.

„Inskrypcje na ‘tabliczkach’ z Podebłocia”, Światowit 1 (42) (1999), fasc. B, s. 197–199.

„Kilka uwag na temat inskrypcji gnieźnieńskiej OSSA TRIUM…”, [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały z sesji naukowej w Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno, 9–11 kwietnia 2008 roku, red. T. Janiak, Gniezno 2009, s. 661–676.

„Le Règne, le Sacerdoce et le Salut. Un cycle d’images et son commentaire épigraphique sur le calice roman de Trzemeszno”, [w:] Qu’est-ce que nommer? L’image légendée entre monde monastique et pensée scolastique. Actes du colloque du RILMA, Institut Universitaire de France (Paris, INHA, 17–18 octobre 2008), red. C. Heck, Turnhout (Brepols) 2010, s. 145–167 (wspólnie z Piotrem Skubiszewskim).

„A man from Provence on the middle Nile: a graffito in the upper church at Banganarti”, [w:] Nubian Voices. Studies in Christian Nubian Culture, red. A. Łajtar, J. van der Vliet [= The Journal of Juristic Papyrology, Supplement 15], Warsaw 2011, s. 95–119 (wspólnie z Adamem Łajtarem).

Epigrafika Crne Gore. Latinski i italijanski kameni natpisi od IX do XVIII vijeka, fotografije Paweł Starzyński, Varšava 2016 (wspólnie z Jovanem J. Martinoviciem).

„Inskrypcja konińska — jeszcze raz uwagi filologa”, [w:] Koniński Słup Drogowy, Konin 2016, s. 55–78.

B.
Korespondencja żupnika krakowskiego Mikołaja Serafina z lat 1437–1459, wyd. Waldemar Bukowski, Tomasz Płóciennik, Anna Skolimowska, Kraków 2006.

Guarino Guarini, „Żywot Platona”, przekład, wstęp i komentarz Tomasz Płóciennik, [w:] Humanistyczne żywoty filozofów starożytnych, red. W. Olszaniec, K. Rzepkowski [= Biblioteka Renesansowa 1], Warszawa 2008, s. 195–277.

Wizytacja kościoła parafialnego św. Bartłomieja w Płocku w 1609 r. Materiały źródłowe do dziejów parafii, edycja z rękopisu i tłumaczenie Tomasz Płóciennik, red. M. M. Grzybowski, Płock 2010.

„Apokalipsa w latrynie, czyli o odkryciu fragmentu pergaminowej karty zawierającej tekst IV Księgi Ezdrasza na parceli Głównego Miasta w Gdańsku”, Rocznik Biblioteki Narodowej 44 (2013 [2014]), s. 79–90.

Vistula amne discreta. Greckie i łacińskie źródła do najdawniejszych dziejów ziem Polski, wybór tekstów i wstęp Jerzy Kolendo, wydanie tekstów greckich i łacińskich Tomasz Płóciennik, przekłady Małgorzata Borowska i Karolina Holzman, Tomasz Płóciennik, komentarze Jerzy Kolendo i Tomasz Płóciennik, Warszawa 2015.

C.
„Periplus Pseudo-Skylaksa (24–25) jako źródło wzmiankujące Rhizon. Kilka uwag o charakterze filologicznym”, Novensia 27 (2016), s. 107–121.

„Vistula? Vistla? Visculus? Nazwa Wisły w Naturalis historia Pliniusza Starszego”, [w:] Donum Cordis, red. W. Nowakowski, A. Zawadzka, Warszawa 2019 (w przygotowaniu).

D.
Jan Łaski, Listy trzy wielce czytania godne o dobrym i prawidłowym sposobie urządzenia Kościołów skierowane do przepotężnego króla Polski, Senatu i pozostałych stanów, z języka łacińskiego przełożył Tomasz Płóciennik, Warszawa 2003.

Jan Łaski, Forma i całkowity porządek kościelnego posługiwania, z języka łacińskiego przełożył Tomasz Płóciennik, Warszawa 2004.

Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania, przekład Tomasz Płóciennik, wstęp i komentarz Jerzy Kolendo, Poznań 2008.

granty:
2012–2015: Antyczne źródła pisane do najdawniejszych dziejów ziem Polski; UMO-2011/03/B/HS3/00560; NCN (wraz z Jerzym Kolendą)

Gumiński Witold


dr hab. Witold Gumiński
Katedra Archeologii Epoki Kamienia

e-mail:
w.guminski@uw.edu.pl

telefon:
tel. +48 22 55 22 824

dyżury:
wtorek 14.15–15.00, pokój 3.24
środa 14.15–15, pokój 3.24

zainteresowania naukowe:
– mezolit i paraneolit – paleośrodowisko
– gospodarka, łowiectwo i rybołówstwo (archeozoologia)
– obrządek pogrzebowy
– wytwory kościane, drewniane, kamienne, bursztynowe i z innych skamielin
– ceramika

bibliografia:
wybrana bibliografia

Szymański Paweł

Paweł Szymański
dr hab. Paweł Szymański, prof. ucz.
Katedra Archeologii Barbaricum i Prowincji Rzymskich
Pracownia Konserwacji

e-mail:
pmszyman@uw.edu.pl

telefon:
+48 22 55 22 805

dyżur:
wtorek 11.00–13.00, pokój 3.05

zainteresowania naukowe:
– wczesna epoka żelaza
– okres wpływów rzymskich i okres wędrówek ludów na terenach bałtyjskich (północno-wschodnia Polska)

bibliografia:
Academia.edu

inne:
Prace na kurhanowym cmentarzysku ciałopalnym z okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów w Czerwonym Dworze koło Gołdapi (stanowisko XX).
Więcej na temat badań można przeczytać TUTAJ.

Pojejena – rzymski fort oddziałów pomocniczych

Kierownik badań: mgr Emil Jęczmienowski
Miejsce badań: Pojejena
Kraj: Rumunia
Instytucje uczestniczące w badaniach: Instytut Archeologii UW, Muzeum Banatu
Charakter stanowiska: rzymski fort oddziałów pomocniczych i osiedle przyforteczne (vicus)

Stanowisko Pojejena położone jest w południowo-zachodniej Rumunii (Banat) nad Dunajem. Jest to rzymski fort wojskowy, który został założony w tym miejscu prawdopodobnie w latach 80. I w. n.e., w okresie wojen dackich cesarza Domicjana. Punkt wybrany przez Rzymian znajduje się niemal u wejścia do Żelaznych Wrót, czyli dość długiego odcinka środkowego Dunaju, który w okresie antycznym był nieżeglowny ze względu na skaliste dno. Fort użytkowany był także podczas kampanii wojennych Trajana (101-102 i 105-106), których następstwem było założenie prowincji Dacja. Rzymskie wojsko z pewnością stacjonowało w tym miejscu przez cały okres istnienia prowincji. Znaleziska archeologiczne wskazują jednak, że Rzymianie byli obecni w tym miejscu także po ewakuacji Dacji, w okresie późnoantycznym. Co ciekawe, stacjonująca tu jednostka pieszych – cohors V Gallorum – podlegała namiestnikowi Mezji Górnej, a nie Dacji, choć fort leżał w granicach tej drugiej prowincji.

Pojejena. Wyniki badań geofizycznych w sezonie 2018. Opr. M. Pisz

Dzięki sondażom wykopaliskowym prowadzonym przez archeologów rumuńskich udało się ustalić zarys planu fortu, którego powierzchnia wynosiła około 3 ha. Dzięki wsparciu finansowemu Narodowego Centrum Nauki od roku 2016 realizowany jest projekt badań nieinwazyjnych zatytułowany „Rzymski fort i vicus w miejscowości Pojejena (okręg Caraş-Severin, Rumunia)”. Celem badań jest rozpoznanie pozostałości fortu oraz infrastruktury i osadnictwa cywilnego wokół niego. Dotychczas prowadzone badania nieinwazyjne pozwoliły wykryć pozostałości jeszcze jednej fazy budowlanej fortu, który był jest nieco mniejszy, a rozplanowanie mniej regularne. Przedmiotem obecnych badań jest ustalenie relacji chronologicznej między obiema fazami fortu metodą wykopalisk sondażowych. Jednocześnie, prowadzone są badania powierzchniowe i geofizyczne wokół fortu, które pozwolą na stworzenie mapy osadnictwa rzymskiego w tym rejonie.

Projekt/finansowanie: “Rzymski fort i vicus w miejscowości Pojejena (okręg Caras-Severin, Rumunia)”, Narodowe Centrum Nauki, nr projektu 2016/21/N/HS3/02933

Novae – statuaryczno-epigraficzny pejzaż centralnej części rzymskiego obozu

Kierownik badań: prof. dr hab. Tadeusz Sarnowski†, dr hab. Agnieszka Tomas
Miejsce badań: 
Novae
Kraj: 
Bułgaria
Instytucje uczestniczące w badaniach: 
Instytut Archeologii UW, Instytut Archeologii UW, Bułgarska Akademia Nauk i Narodowy Instytut Archeologii z Muzeum
Charakter stanowiska: 
rzymski obóz legionowy (castra legionis), osiedle przyobozowe (canabae legionis) i miasto późnoantyczne.

Chronologia: I-VI w.

Obóz w Novae leży dziś w północnej Bułgarii, nad Dunajem, nieopodal miasta Swisztow. Został założony prawdopodobnie około połowy I w. n.e. Z tym miejscem związany jest legion I Italski, którego obecność poświadczona jest do lat 30. V w. n.e. Na terenie obozu, który zajmuje 17,99 ha, odkryto monumentalne budowle, wśród których najważniejszą jest komendantura obozu (principia), choć równie okazały jest szpital legionowy (valetudinarium) oraz łaźnie (thermae legionis). Od strony zachodniej obozu istniało osiedle (canabae), a od strony południowej i wschodniej nekropola. W okresie późnoantycznym fortyfikacje Novae wzmocniono, a od strony wschodniej do obozu przyłączono dodatkowy teren (tzw. aneks), który obejmuje powierzchnię około 8 ha. W tym czasie w obrębie murów mieszkali zarówno żołnierze, jak i ludność cywilna. Ślady najpóźniejszej aktywności Rzymian pochodzą z końca VI w.

Opis badań: Głównym celem projektu jest dokumentacja i publikacja ponad dwudziestu baz posągów z II do V w. z greckimi i łacińskimi napisami oraz kilku napisów budowlanych odkrytych podczas prac ziemnych (2013) poprzedzających rekonstrukcję komendantury (principia) rzymskiego legionu w Novae (Bułgaria). Łączna ilość inskrybowanych kamieni z principia w Novae sięga obecnie 50 znalezisk. Publikację nowego zbioru trzeba poszerzyć o monograficzne opracowanie całego statuaryczno-epigraficznego pejzażu budowli z wykorzystaniem opublikowanych tekstów, nieinskrybowanych cokołów, gzymsów, ołtarzy i ponad stu odłamków brązów statuarycznych. Całość ma dostarczyć maksimum informacji o paleografii i formularzu napisów, czasie, miejscu, okolicznościach, powodach wystawienia, finansowaniu pomnika, ołtarza, budowli lub jej części, materiale, wymiarach, typie plastycznym, wyglądzie statui, o osobie dedykanta, miejscu i roli ukazanego bóstwa w religii obozowej i kultach regionu dolnego Dunaju, związkach z osobą władcy. Materiał z Novae zostanie poddany analizie i próbie periodyzacji; odtworzymy też słownie i rysunkowo rzeźbiarski i epigraficzny komponent obiektu, co pozwoli także zrozumieć lepiej wielorakie funkcje całej budowli w życiu obozu i przebieg uroczystości w principia. Pomocą służyć będą już wykonane wirtualne wizualizacje architektury i rekonstrukcja w terenie. Weryfikacji wniosków posłuży analiza materiału paralelnego, czyli możliwie wszystkich znalezisk napisów, rzeźb i reliefów z innych komendantur. Wynikiem projektu będzie monografia zjawiska w skali całego cesarstwa, w tym odtworzenie modelu funkcjonowania na płaszczyźnie religijnej i propagandowej principia jako najważniejszego obiektu w zabudowie każdego obozu.

Tytuł projektu/finansowanie:  „In medio castrorum. Statuaryczno-epigraficzny pejzaż centralnej części rzymskiego obozu w Novae”, NCN, OPUS 11, nr UMO-2016/21/B/HS3/00030, Termin realizacji 02.02.2017 – 01.02.2022 r.

Publikacje:

  • Tadeusz Sarnowski, Novae und die legio I Italica unter Trajan und Hadrian, Archeologia 67, 2018, 57-71
  • Tadeusz Sarnowski, Statio publici portorii in Novae (Niedermoesien) und eine neue Statuenbasis aus dem Stabsgebäude der 1. Italischen Legion, Studia Europaea Gnesnensia 16, 2017, 77-86 (DOI 10.14746/seg.2017.16.5)
  • Tadeusz Sarnowski, Building the Early Christian Episcopal Complex with Inscribed Stones from the Roman Legionary Headquarters, Sacrum et profanum, Novae. Studies and Materials, vol. VI, Poznań 2018, 77-86
  • Tadeusz Sarnowski, Komendantura rzymskiego legionu w Novae. Od odsłoniętych ruin do pełnowymiarowej wizualizacji w terenie, in: Donum Cordis. Księga poświęcona pamięci Jerzego Kolendo, J. Jakubiak (ed.), Warszawa, 2019, 335–345 (org/10.31338/uw.9788323538554.pp.335-345)
  • Tadeusz Sarnowski, In medio castrorum legionis I Italicae at Novae. Preserved Remains, 3D Virtual Modelling and Full-size Visualisation on the Original Site, in: Limes XXIII. Roman Frontier Studies, Mainz 2018, 350-359
  • Tadeusz Sarnowski, udział w Międzynarodowej Konferencji Naukowej XIII. Limes Congress 2015 – Germany, 12th-23rd September 2015. Tytuł wystąpienia: Das Stabsgebäude des Legionslagers Novae. Baubestand virtuelle Idealrekonstruktion und Nachbau in Originallage.
  • Tadeusz Sarnowski, udział w Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Roman Empire: A 21st Century Perspective… In Memoriam Geza Alföldy (1935-2011), 8-10.11.2016, Gniezno. Tytuł wystąpienia: Neues aus Novae in Niedermoesien zum illyrischen Zollbezirk.
  • Adam Łajtar, udział Międzynarodowej Konferencji Naukowej „3rd Conference on the Roman Danubian Provinces. Society and Economy, 10-15th November 2017, Wien”. Tytuł wystąpienia: New Inscriptions from Novae Referring to the Institution of pastus militum.
  • Adam Łajtar, Tomasz Płóciennik, Agnieszka Tomas, 'A third-century senator twice-honoured at Novae’, Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik 223, 2022, 243ff.

Pozostałe projekty Wydziału Archeologii UW realizowane w Novae:

Novae 2016-2021. Osiedle cywilne przy rzymskim obozie legionowym w Novae (Mezja Dolna) i jego losy w okresie późnego antyku (A. Tomas)

Novae 2012-2015. Badania struktur osadniczych przy użyciu niedestrukcyjnych metod badań terenowych (A. Tomas, zakończony)

Novae 2009-2011. Komendantura obozu i fortyfikacje (T. Sarnowski, zakończony)