Organizator: Paweł Szymański (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
Forma sesji: on-line
Data: 16.03.2022
Tematem sesji jest omówienie różnorakich wątków badawczych związanych z ceramiką naczyniową z terenu dzisiejszej Polski od wczesnej epoki żelaza (od ok. VI w. p.n.e.) po początek okresu wczesnego średniowiecza (koniec IX wieku), zarówno omówienie tradycji ceramicznych jak i omówienie wyników badań fizykochemicznych. Tematy wystąpień dotyczyć będą ceramiki kultury przeworskiej, kultur bałtyjskich i kultury pomorskiej.
Według obecnego planu, sesja ma zawierać 5 wystąpień jednak niektórzy z potencjalnych uczestników nie zadeklarowali udziału, więc liczba ta może ulec zwiększeniu.
Szczegółowy program sesji tutaj.
Abstrakty:
Artur Błażejewski (Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski, Polska)
Nadłabskie wątki ornamentacyjne na ceramice kultury przeworskiej w Polsce południowo-zachodniej
Na obecność nadłabskich motywów ornamentacyjnych na ceramice kultury przeworskiej na obecnym terytorium Polski południowo-zachodniej zwracano uwagę od dawna. Jako pierwsi czynili to badacze niemieccy, szczególnie E. Petersen i C. Pescheck. Podkreślali oni znaczącą rolę kontaktów między obszarami dorzecza Odry i Kotliny Czeskiej w początkach okresu rzymskiego. Podkreślano znaczącą obecność zdobień wykonanych kółkiem zębatym na ceramice ze stanowisk śląskich i wielkopolskich, co wyraźnie wskazywało na wpływy nadłabskiego środowiska kulturowego. Zakładano przy tym, że ceramika ta pojawiła się na obszarze kultury przeworskiej szczególnie w wyniku migracji grup ludności z terenu Czech i Moraw we wczesnym okresie rzymskim.
W latach powojennych tematykę tę poruszyli S. Pazda i G. Domański, ostatnio zaś K. Ibragimow, M. Bohr i A. Błażejewski. Najnowsze badania tego zagadnienia wskazują, iż istotnie motywy zdobień, ale i techniki ich wykonania charakterystyczne dla nadłabskiego środowiska kulturowego pojawiają się na licznych stanowiskach „przeworskich” Polski południowo-zachodniej, jednakże w różnym nasileniu. Rzeczywiście dość często są zauważalne we wczesnym okresie rzymskim. Trzeba jednak podkreślić, że pojawiają się także w fazie C1. Być może w niektórych skupiskach osadniczych są one dowodem na przybycie trudnych do określenia grup ludności z obszaru Nadłabia. Na ogół są one jednak przejawem większego niż gdzie indziej otwarcia na wpływy zewnętrzne. Dotyczy to zwłaszcza terenów położonych na szlakach komunikacyjnych, jak np. w głogowskim rejonie osadnictwa.
Agata Chilińska-Früboes (Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska)
Ceramika grobowa kultury Dollkeim-Kovrovo w okresie wpływów rzymskich i w okresie wędrówek ludów
Kultura Dollkeim-Kovrovo obejmowała swoim zasięgiem w okresie wpływów rzymskich i w okresie wędrówek ludów Półwysep Sambijski, dorzecze dolnej i środkowej Pregoły oraz obszar między dolną Pasłęką a środkową Łyną. Mimo że z terenów tych znana jest ogromna liczba znalezisk, mało jest publikacji ich dotyczących. Prace te skupiały się przede wszystkim na przedmiotach metalowych, zaś ceramika zwykle była w nich pomijana. Wynika to po części z faktu, że większość zabytków znanych z terenu kultury Dollkeim-Kovrovo została pozyskana przed II Wojną Światową, a do dnia dzisiejszego zachowało się wiele odkrytych wówczas zabytków metalowych, zaś większość naczyń zaginęła. Celem referatu jest przedstawienie typowych form naczyń grobowych kultury Dollkeim-Kovrovo – popielnic i przystawek oraz pokazanie ich ewentualnych związków z naczyniami pochodzącymi z innych rejonów.
Piotr Iwanicki (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska)
Naczynia typu „Niedrzwica”. Cechy, warianty, datowanie
Stanowisko XVII w Niedrzwicy położone jest w dolinie Gołdapy w północno wschodniej części Polski. Należy do nielicznej grupy bałtyjskich, wielokulturowych osiedli badanych szerokopłaszczyznowo. Pozyskany z ponad 700 obiektów materiał ceramiczny stanowi bazę źródłową do szerokiej analizy naczyń zarówno pod względem zmienności ich form jak i zdobnictwa. Przykładem może być wyróżniony wśród odkrytych na stanowisku garnków typ „Niedrzwica”. Prześledzenie występowania naczyń tego typu z innymi formami ceramiki w obiektach odkrytych na stanowisku, jest dobrym punktem wyjścia do dyskusji nad metodami datowania ceramiki z osad. Przynosi również wiele informacji w zakresie zmian stylistycznych i rozwoju typu Niedrzwica, a w szerszym zakresie przemian kulturowych dokonujących się na północno-wschodnich Mazurach w okresie wpływów rzymskich.
Jarosław Jasiewicz (Instytut Geoekologii i Geoinformacji, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Andrzej Michałowski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Przemysław Niedzielski (Wydział Chemii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska)
Zróżnicowanie chemiczne ceramiki z młodszego okresu przedrzymskiego – podejście numeryczne
Wystąpienie obejmuje niektóre z wyników pierwszych przeprowadzonych na dużą skalę badań nad zróżnicowaniem chemicznym ceramiki pradziejowej pozyskiwanej z obszarów postglacjanych. Przebadano ponad 500 fragmentów naczyń (brzuśce) pochodzących z osad datowanych na młodszy okres przedrzymski w strefie Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Stanowiska łączone były z kulturą przeworską bądź jastorfską. Wystąpienie pokazuje nowe podejście analityczne do wyników składu chemicznego ceramiki, wykorzystując nienadzorowaną klasyfikację fragmentów ceramiki (typologię). Ta metoda opiera się na zaawansowanym doborze cech, najlepiej oddających zróżnicowanie przestrzenne znalezisk. Poszukiwany jest taki podzbiór pierwiastków który najlepiej opisuje zmienność składu chemicznego ceramiki względem ich lokalizacji. Pozwala na tworzenie grup artefaktów ceramicznych odpowiadających ich pochodzeniu lub technologii produkcji. Uchwycona relacja między istniejącymi lokalizacjami a skupieniami uzyskanymi za pomocą Mieszanego Modelu Gausowskiego (GMM) była badana za pomocą wskaźnika opartego na entropii (V-measure). Analiza danych wykazała, że skład chemiczny ceramiki jest kształtowany przez bardziej złożone procesy niż zwykła funkcja wynikająca z pochodzenia surowca i prawdopodobnie jest związany z powstającymi lokalnymi tradycjami garncarskimi. Prace wykonane zostały w ramach projektu NCN UMO-2014/15/B/HS3/02279.
Bartłomiej Kaczyński (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska)
Piec do wypału ceramiki z zespołu osadniczego z wczesnej epoki żelaza w Janówku, pow. legionowski
W 1976 roku podczas prac budowalnych na terenie jednostki wojskowej w Janówku w powiecie legionowskim dokonano odkrycia kompleksu osadniczego z wczesnej epoki żelaza. W trakcie trzech sezonów badań prowadzonych przez dr. Jerzego Głosika z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie zadokumentowano blisko 80 obiektów sepulkralnych i osadniczych, świadczących o funkcjonowaniu w tym miejscu zespołu złożonego z cmentarzyska i osady kręgu pomorsko-kloszowego. Jednym z najciekawszych znalezisk były pozostałości pieca do wypału ceramiki, odkrytego w trzecim sezonie badań latem 1978 roku. Bardzo dobry stan zachowania, pieczołowicie wykonana eksploracja i dokumentacja obiektu, a zwłaszcza brak bezpośrednich odniesień w skali centralnej i wschodniej Polski sprawiły, że pozostaje nieocenionym źródłem do poznania procesu wytwarzania naczyń przez społeczności Mazowsza i Podlasia we wczesnej epoce żelaza.
W trakcie pierwszej części referatu przedstawiony zostanie opis obiektu wraz z próbą określenia jego konstrukcji oraz wskazane zostaną najbliższe analogie. W dalszej części zaprezentowany zostanie inwentarz pochodzący z wypełniska pozostałości pieca, na który składają się ułamki kilkudziesięciu naczyń oraz fragmenty polepy konstrukcyjnej. Bogaty i różnorodny zbiór ceramiki, będący jednocześnie największym pozyskanym w kontekście osadniczym wśród badanych naukowo stanowisk na Mazowszu, pozwala na przeprowadzenie porównania z zestawem naczyń odkrytych na oddalonym o 150 m równoczasowym cmentarzysku. W trakcie tej części wystąpienia podjęta zostanie również próba odpowiedzi na następujące pytania:
– Czy ceramika sepulkralna społeczności pomorsko-kloszowych różni się od ceramiki kuchennej/osadniczej?
– Czy na potrzeby funeralne korzystano ze specjalnie przygotowanych naczyń, czy używano ceramiki akurat będącej w dostępie grupy ludności kręgu pomorsko-kloszowego?
– Czy formy, ich zdobienie, faktura i wykończenie powierzchni różnią się między odkrytymi na osadzie i cmentarzysku?
Michał Kasiński (Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska)
Ceramika jako źródło do poznania dynamiki przemian na pograniczu kultur przeworskiej i jastorfskiej w młodszym okresie przedrzymskim
Młodszy okres przedrzymski to dla Europy Środkowej czas wzmożonych ruchów migracyjnych oraz wynikających z tego istotnych przemian kulturowo-osadniczych. Kultura przeworska, ukształtowana w wyników tych procesów jednostka taksonomiczna, zaliczana do grona kultur zlatenizowanych, była istotnym uczestnikiem tych przemian. Oddziaływała ona w tym czasie na sąsiadujące ugrupowania kulturowe, w tym krąg jastorfski, a znaleziska łączone tradycyjnie ze społecznością zamieszkującą dorzecze Wisły odkrywane są m.in. w grupie gubińskiej na środkowym Nadodrzu oraz na obszarze Niemiec Środkowych (głównie w Turyngii i Saksonii-Anhalt). Dominującą ilościowo kategorię znalezisk zaliczanych do tej grupy stanowi ceramika. Jej pogłębiona analiza, w tym rewizja atrybucji kulturowej części ze wspomnianych materiałów, umożliwia uchwycenie bardziej złożonego obrazu interakcji zachodzących w międzyrzeczu Łaby i Wisły oraz jej skorelowanie ze zmianami osadniczymi uchwytnymi na terenach macierzystych kultury przeworskiej.
Wojciech Nowakowski (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Między Sambią a Mazurami – naczynia z Nadrowii w kartotece Herberta Jankuhna
Nadrowia to zapomniana część Prus, pozostająca długi czas poza zainteresowaniem archeologów – nawet najwybitniejszy archeolog pruski okresu międzywojennego, Carl Engel, poświęcił wydzielonej przez siebie Inster-Pregel-Gruppe zaledwie kilka wzmianek, w których zresztą różnie wyznaczał jej granice. W dodatku wykopaliska na większą skalę zaczęły się w tym rejonie dopiero w połowie lat 30-tych XX wieku, co sprawiło, że ich wyniki tylko w niewielkim stopniu znalazły odbicie w publikacjach, a nawet w archiwaliach. W tej sytuacji dużego znaczenia nabiera zbiór blisko trzydziestu naczyń z kartoteki Herberta Jankuhna, pochodzących przede wszystkim z wczesnego okresu wpływów rzymskich. Jest to wprawdzie bardzo niewielka próbka, ale, być może, wyniki analizy tych naczyń dostarczą informacji, umożliwiających wnioskowanie na temat wspomnianej w tytule kulturowej pozycji Nadrowii: między Sambią a Mazurami.
Barbara Niezabitowska-Wiśniewska (Instytut Archeologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska)
Ceramika wykonana na kole garncarskim jako źródło do badań nad przemianami kulturowymi na Lubelszczyźnie w okresie rzymskim i wczesnej fazie okresu wędrówek ludów – zarys problematyki
Jednym z kluczowych zagadnień w badaniach nad okresem rzymskim i wczesną fazą okresu wędrówek ludów na terenie ziem polskich są studia nad ceramiką wykonaną na kole garncarskim. Powszechnie występuje ona na stanowiskach kultury przeworskiej, co bez wątpienia ma związek z opanowaniem przez ludność tej kultury umiejętności produkcji tego rodzaju ceramiki. W kulturze wielbarskiej przyjęło się uważać ją za element obcy, o genezie najczęściej łączonej z oddziaływaniami kultur Sântana de Mureş i/lub czerniachowskiej. W ostatnich latach odnotowywany jest jednak ogromny przyrost tej kategorii zabytków na Lubelszczyźnie, gdzie w późnym okresie rzymskim i wczesnej fazie okresu wędrówek ludów wyraźnie rysują się dwie strefy osadnicze – wschodnia dowodnie gocka, zachodnia mieszana (wielbarsko-przeworska). Największy przyrost znalezisk ceramiki wykonanej na kole dotyczy głównie terenów objętych osadnictwem gockim. W referacie oprócz przedstawienia najnowszych zestawień znalezisk ceramiki wykonanej na kole z Lubelszczyzny, zasygnalizowane zostaną problemy związane z jej interpretacją, w tym genezą. Podjęta zostanie próba odwiedzi na następujące pytania: czy istniała lokalna produkcja naczyń przy użyciu koła garncarskiego w obrębie grupy masłomęckiej i kultury wielbarskiej ze szczególnym uwzględnieniem mikroregionu Ulowa, czy też pochodzi ona z nieokreślonych na razie centrów rozmieszczonych na terenie kultury czerniachowskiej i Sântana de Mureş; jak należy datować moment pojawienia się i zaniku ceramiki wykonanej na kole na Lubelszczyźnie; z którą z kultur – wielbarską czy przeworską – należy łączyć ceramikę wykonaną na kole z obszaru zachodniej Lubelszczyzny i jaka jest jej geneza; jak należy interpretować nowe znaleziska ceramiki wykonanej na kole rozproszone na obszarze całej Lubelszczyzny i w jakim stopniu ich obecność zmienia możliwości postrzegania przemian kulturowych w skali całego regionu.
Tomasz Nowakiewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
W poszukiwaniu początków koła garncarskiego na ziemiach pruskich
Ceramika obtaczana na kole garncarskim jest zjawiskiem dobrze widocznym we wczesnośredniowiecznych materiałach z ziem pruskich. Rejestrowana po wielokroć podczas badań, jawi się jako fenomen masowy, będący w dodatku jednym z podstawowych wyznaczników chronologicznych – wprawdzie nie pozwalających na nadmiernie szczegółową datację, ale umożliwiających podstawowe przyporządkowanie znalezisk w ramach głównych faz periodyzacji dziejów tych terenów. O ile jednak samo wykorzystywanie we wczesnośredniowiecznych Prusach naczyń wykonanych przy użyciu koła jest dobrze potwierdzone, to początki tego zjawiska pozostają wciąż słabo uchwytne, stanowiąc tym samym poważne wyzwanie badawcze. O jego zakresie problemowym świadczy lista kluczowych pytań, dotyczących – poza kwestią genezy – także okoliczności sprzyjających szybkiej i powszechnej adaptacji nowych technik garncarskich w środowisku pruskim.
W tym kontekście niewielką moc przekonywania mają nawet rutynowe utyskiwania na stan badań (zazwyczaj prezentowane z ukrytą sugestią, że znalezienie odpowiedzi jest kwestią czasu i zwiększenia bazy źródłowej), ponieważ przyczyn naukowego kłopotu należy upatrywać nie w liczbie materiałów, ale w specyfice kulturowej tej części ziem pruskich we wczesnym średniowieczu. Możliwości poznawcze w tym zakresie są limitowane przede wszystkim brakiem wystarczającej liczby zespołów grobowych, niezależnych datowników i typologiczno-stylistycznych zestawień, opartych na dobrze datowanych materiałach – a tych barier łatwo pokonać się nie da. Mając świadomość tych ograniczeń, trudno jest projektować wystąpienie o charakterze innym, niż będącym swoistą inwentaryzacją problemu. Jednak nawet takie ujęcie ma szanse nieco rozjaśnić mroki, w których skrywa się wskazane w tytule zagadnienie.
Grzegorz Raczkowski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Ceramika naczyniowa z cmentarzysk kultury przeworskiej z dorzecza środkowej Wisły – wybrane rezultaty badań
Zarówno starsze jak i nowsze badania nad kulturą przeworską pokazały jej zróżnicowanie na obszarze środkowego dorzecza Wisły. Mimo znacznego przyrostu materiału w ostatnich latach nadal jednak nie dysponujemy wystarczająco kompleksowym opracowaniem ceramiki z tego obszaru. Podczas wystąpienia zostaną zaprezentowane wybrane rezultaty badań będących próbą uzupełnienia wiedzy w tym temacie. Podjęta zostanie problematyka zróżnicowań mikroregionalnych i chronologicznych, a szczególnie odrębności naczyń z cmentarzysk położonych na wschód od Wisły wyrażonej w morfologii uszek oraz ukształtowania den i wylewów. Omówione zostaną także wyniki analiz przeprowadzonych metodą chromatografii gazowej sprzężonej z spektrometrią mas (GC-MS), celem których było uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy naczynia pełniące w grobach funkcje popielnic mogły być wykorzystywane wcześniej jako ceramika służąca do przygotowywania lub przechowywania potraw.
Judyta Rodzińska-Nowak (Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska)
Ceramika z grobu „książęcego” odkrytego w miejscowości Poprad-Matejovce (Słowacja)
W grobie „książęcym” odkrytym w miejscowości Poprad-Matejovce (Słowacja) natrafiono na osiem naczyń ceramicznych wchodzących, jak można przypuszczać, w skład jego pierwotnego wyposażenia. Wszystkie one zostały znalezione w obrębie południowej części przestrzeni zawartej pomiędzy ścianami wewnętrznej i zewnętrznej komory grobu. Wśród wspomnianych ośmiu naczyń glinianych wskazać należy siedem egzemplarzy wywodzących się niewątpliwie z miejscowego, tj. barbarzyńskiego środowiska kulturowego oraz jedno prowincjonalnorzymskie glazurowane mortarium. Trzy naczynia zachowały się w całości, natomiast pięć okazów rozbitych, zapewne w trakcie rabowania grobu, udało się kompletnie zrekonstruować. W skład zespołu ceramiki pochodzenia barbarzyńskiego wchodzi ręcznie lepiona misa znacznych rozmiarów oraz sześć niewielkich naczyń, które określić można mianem czarek lub misek. Trzy z nich są lepione ręcznie, zaś dalsze trzy wykonano przy użyciu koła garncarskiego. Zespół ceramiki pochodzący z grobu „książęcego” w Popradzie-Matejovcach, jak wykazała przeprowadzona analiza, jest spójny chronologicznie. Naczynia wywodzące się z barbarzyńskiego środowiska kulturowego wykazują cechy technologiczne i stylistyczne, występujące w późnym okresie rzymskim i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów, tj. w fazach C3-D, na obszarze objętym zasięgiem kultury przeworskiej, a także na terenach osadnictwa Kwadów oraz w kulturze czerniachowskiej. Zdecydowanie najwięcej nawiązań stylistycznych do naczyń odkrytych we wspomnianym grobie wskazać można wśród inwentarzy ceramicznych ludności kultury przeworskiej, pochodzących między innymi z tzw. cmentarzysk dobrodzieńskich, z długotrwale użytkowanej nekropoli w Opatowie, a także z osad w Turawie, Igołomi i Jakuszowicach. Stwierdzono zatem ponownie istnienie oddziaływań płynących z tych kierunków, które już dawno zostały dostrzeżone w studiach nad ceramiką grupy północnokarpackiej.
Anna Strobin (Instytut Archeologii i Etnologii, Uniwersytet Gdański, Polska)
Ceramika o cechach kultury jastorfskiej z nekropolii w Babim Dole–Borczu, stan. 2, pow. kartuski
Stanowisko 2 w Babim Dole-Borczu na Pojezierzu Kaszubskim znane jest w literaturze archeologicznej przede wszystkim z cmentarzyska z kręgami kamiennymi i kurhanami datowanego na okres rzymski. W trakcie prac archeologicznych na stanowisku zlokalizowano jednak kolejne nekropole łączone z okresem HaC (grupa wielkowiejska) oraz ze starszym i młodszym okresem przedrzymskim; te ostatnie łączone są ze społecznościami o cechach kultury jastorfskiej.
Odkryta w grobach ceramika naczyniowa nawiązuje do materiałów horyzontu marianowickiego kultury jastorfskiej w dorzeczu dolnej Odry, a przede wszystkim do młodszej fazy osadnictwa kultury jastorfskiej na obszarach Niżu Polskiego poza wschodnią granicą jej zwartego osadnictwa. Ten młodszy etap reprezentują smukłe naczynia wazowate o brzuścu odwrotnie gruszkowatym, garnki o brzuścu jajowatym, naczynia o budowie trójczłonowej, naczynia wazowate o brzuścu jajowatym lub zaokrąglonym, a także kubki i misy. Wyróżnione grupy naczyń znajdują analogie przede wszystkim wśród nielicznych zespołów grobowych, jak i osad znanych z ziem polskich, a także Płw. Jutlandzkiego oraz dorzecza dolnej i środkowej Łaby i łączonych z młodszą fazą osadnictwa kultury jastorfskiej.
Na cmentarzysku w Babim Dole-Borczu wraz z naczyniami ceramicznymi o cechach kultury jastorfskiej zaliczonymi do młodszego etapu chronologicznego występują metalowe części stroju, tj. zdobione długie i krótkie zapinki typu B o nóżce wydłużonej, a także żelazne fibule kulkowe (Kugelfibel), w tym okazy bimetaliczne, klamry do pasa – trzyczęściowe typu I wg J. Kostrzewskiego oraz jednoczęściowe, taśmowate (K. Ia). Zabytki metalowe pozwalają na datowanie materiałów ceramicznych na inaugurację młodszego okresu przedrzymskiego (LTC1-LTC2) i potwierdzają udział społeczności kultury jastorfskiej w latenizacji Pomorza Gdańskiego.
Paweł Szymański (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Dwie główne grupy w ceramice naczyniowej kultury bogaczewskiej. Jak długo trwała ta tradycja?
Najważniejszą cechą ceramiki kultury bogaczewskiej w okresie wpływów rzymskich jest obecność dwóch podstawowych grup naczyń, umownie określonych jako kuchenna i stołowa. Różnią się one kilkoma cechami: sposobem ukształtowania powierzchni oraz sposobem wykonania zdobień i miejscem ich umieszczenia. Nieco odmienne są również ogólne formy naczyń. Podział na te dwie grupy był w starożytności bardzo ściśle przestrzegany – brak jest egzemplarzy o cechach pośrednich. Znajduje on ponadto odbicie w miejscu deponowania – formy stołowe znajdywane są na cmentarzyskach i osiedlach natomiast formy kuchenne – bez żadnego wyjątku na osiedlach.
Tematem wystąpienia jest próba stwierdzenia, jak długo trwała tradycja wytwarzania naczyń według tych dwóch wzorów. Przeanalizowany zostanie materiał ceramiczny w kulturach następujących po kulturze bogaczewskiej w okresie późnorzymskim i wędrówek ludów: w grupie olsztyńskiej i kulturze sudowskiej. Ponadto podjęta będzie próba odpowiedzi na pytanie, czy ta tradycja czytelna jest również wcześniej, we wczesnej epoce żelaza, w kulturze kurhanów zachodniobałtyjskich?.
Problem istnienia tradycji w rozwoju ceramiki wydaje się dość istotny, ponieważ może świadczyć o związkach pomiędzy następującymi po sobie kulturami a zatem o ich genezie. Pośrednio rzutuje także na metodykę pracy nad materiałem ceramicznym i sposobem opracowania dalszych podziałów (typologii) naczyń – czy podczas wstępnego podziału kierować się formą naczyń czy ich cechami drugorzędnymi?.
Sławomir Wadyl (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
„Nie z każdej gliny garncarz garnek ulepi”. Garncarstwo z początków wczesnego średniowiecza na Pojezierzu Mazurskim w świetle badań ceramiki z Pasymia
Jednym z ważniejszych zagadnień w badaniach archeologicznych ziem zachodniobałtyjskich jest ich transformacja kulturowa jaka zaszła w początkach wczesnego średniowiecza. Na Pojezierzu Mazurskim obserwujemy trwanie struktur wywodzących się z późnego okresu wędrówek ludów – ten czas określany jest „horyzontem post-olsztyńskim”. Wobec zaniku cmentarzysk podstawowym typem stanowisk do poznania tego okresu są osiedla. Najliczniejszą, choć niezwykle trudną w badaniach, kategorią źródeł jest ceramika.
Badania grodziska w Pasymiu zaowocowały pozyskaniem ogromnego zbioru materiałów ceramicznych, który został poddany typowym procedurom badawczym polegającym na wieloaspektowej analizie, w trakcie której badano przede wszystkim cechy technologiczne, morfologiczne oraz stylistyczne. W klasycznym ujęciu w ceramice z tego okresu wyróżnia się tzw. naczynia stołowe i naczynia kuchenne. Obie te grupy różni w zasadzie wszystko – począwszy od form, przez sposób wykończenia ścianek, skończywszy na ornamentyce. Odrębnym problemem jest pojawienie się ceramiki o tzw. cechach technologiczno-stylistycznych, obtaczanej na kole garncarskim – kategoria ta miała marginalny udział w zbiorze ceramiki z Pasymia. Przeprowadzona analiza pozwoliła na poczynienie interesujących spostrzeżeń na temat zmian w rzemiośle garncarskim względem późnego okresu wędrówek ludów.
Niezwykle cenne dla podejmowanej problematyki są badania petrograficzne i chemiczne, którym poddano wyselekcjonowaną grupę reprezentatywnych naczyń. Badania petrograficzne pozwoliły na wyróżnienie dwóch zasadniczych odmian w ceramice. Należy podkreślić, że podział ten nie koresponduje z rozróżnieniem naczyń opartym na przeznaczeniu funkcjonalnym naczyń.
[contact-form-7 id=”19284″ title=”Ceramika bałtyjska i germańska od wczesnej epoki żelaza po początek okresu wczesnego średniowiecza”]