1. Wydział Archeologii na początku roku 2021
Wydział Archeologii UW został powołany we wrześniu 2020 r. w wyniku przekształcenia Instytutu Archeologii oraz Ośrodka Badań Prekolumbijskich, wcześniej wchodzących w skład Wydziału Historycznego. Według stanu zatrudnienia z grudnia 2020 r., na Wydziale Archeologii pracuje 10 profesorów, 4 profesorów uczelni, 24 adiunktów ze stopniem doktora habilitowanego, 37 adiunktów ze stopniem doktora oraz 8 asystentów. Na studiach I stopnia kształcą się 222 (studia w języku polskim) oraz 24 (studia w języku angielskim) osoby, na studiach II stopnia odpowiednio 86 i 4 osoby, a na studiach zaocznych 44 osoby. Pod opieką pracowników Wydziału Archeologii pozostaje 46 doktorantów, w tym 19 słuchaczy szkół doktorskich.
Zarówno pod względem kadrowym, jak i ze względu na liczbę studentów i doktorantów, Wydział Archeologii UW jest aktualnie największą instytucją akademicką w Polsce realizującą badania oraz kształcenie w dyscyplinie archeologia, o najbardziej zróżnicowanym profilu badawczym oraz najbardziej zróżnicowaną ofertą zajęć dla studentów w skali krajowej.
Niniejszy dokument zawiera (1) opis zidentyfikowanych mocnych i słabych stron Wydziału Archeologii wraz z oceną najważniejszych szans i zagrożeń, które powinny być brane pod uwagę w planowaniu długofalowej strategii rozwoju, (2) syntetyczny opis najważniejszych elementów strategii długoterminowej, (3) konkretne cele strategiczne i kierunki działania mające zapewnić skuteczną realizację strategii długoterminowej oraz (4) sposoby wdrażania i monitorowania realizacji tej strategii.
1.1. Mocne strony
1.1.1. Zróżnicowanie obszarów badań i oferty dydaktycznej. Pracownicy i studenci Wydziału Archeologii UW biorą udział w badaniach na stanowiskach archeologicznych reprezentujących bardzo szeroki zakres chronologiczny (od paleolitu środkowego po okres nowożytny) i terytorialny (Polska, głównie północna; Europa Środkowa, Wschodnia i Południowa; Bliski Wschód, Kaukaz i Azja Środkowa; Afryka Północna; Ameryka Południowa i Mezoameryka oraz okazjonalnie Oceania, Azja Południowa i Wschodnia). Większość tych obszarów badań znajduje również odzwierciedlenie w dydaktyce (studia magisterskie i licencjackie w języku polskim). Dzięki tak wielkiemu zróżnicowaniu projektów badawczych i zajęć dla studentów Wydział Archeologii UW posiada najpełniejszy profil akademicki w dyscyplinie archeologia w Polsce i należy pod tym względem również do czołówki światowej.
1.1.2. Wysoka jakość badań. Choć jakość badań realizowanych na Wydziale Archeologii UW jest mocno zróżnicowana, w przypadku wielu specjalności chronologiczno-terytorialnych można zidentyfikować jednego lub kilku liderów publikujących regularnie w najlepszych czasopismach międzynarodowych danej specjalności, otrzymujących liczne granty i dobrze postrzeganych w swoich środowiskach. Dzięki zatrudnieniu takich osób Wydział Archeologii UW jako całość jest nieźle rozpoznawany w międzynarodowym środowisku archeologów jako miejsce prowadzenia istotnych projektów badawczych.
1.1.3. Zróżnicowanie źródeł finansowania badań. Badania prowadzone przez pracowników Wydziału Archeologii UW są finansowane z wielu krajowych źródeł, w tym subwencji Ministerstwa Edukacji i Nauki, grantów (głównie Narodowego Centrum Nauki) oraz dotacji z podmiotów zewnętrznych (Narodowy Instytut Dziedzictwa, samorządy). Wydział realizuje także usługi badawcze zlecane przez podmioty zewnętrzne. Nawet jeśli poziom finansowania z niektórych z tych źródeł nie jest wysoki, ich zróżnicowanie zapewnia podstawowy poziom bezpieczeństwa dla projektów długoterminowych.
1.1.4. Dynamika inwestycji w infrastrukturę. W ostatnich latach funkcjonowania Instytut Archeologii UW zaczął w większym stopniu inwestować w infrastrukturę. Do wcześniej istniejącej pracowni skanerów 3D oraz pracowni badań nieinwazyjnych dołączyła pracownia konserwatorska oraz pracownia ekstrakcji kolagenu kostnego. Wydział Archeologii UW dysponuje również sprzętem do prowadzenia badań podwodnych. O ile obecna infrastruktura jest nadal skromna, wśród pracowników Wydziału Archeologii UW wyraźnie wzrasta świadomość potrzeby inwestycji w nowoczesne laboratoria.
1.1.5. Program studiów stacjonarnych. W latach 2019–2021 program studiów archeologicznych na obu poziomach (licencjackim i magisterskim) został przemodelowany w ten sposób, że większy nacisk jest położony na umiejętności praktyczne i studenci mogą wybierać spośród kilku dostępnych profili kształcenia. Szczegóły tego programu wymagają jeszcze dopracowania, ale stanowi on nową jakość w kształceniu studentów archeologii i zwiększa pod tym względem konkurencyjność Wydziału Archeologii.
1.1.6. Szeroka oferta studiów i kursów. Wydział Archeologii jako jedyna instytucja akademicka w Polsce oferuje studia niestacjonarne, studia podyplomowe w zakresie archeologii podwodnej oraz studia w języku angielskim na obu poziomach (licencjackim i magisterskim). Realizowane są również szkoły letnie i warsztaty: w zakresie analiz kości ciałopalnych, praktyki badań bioarcheologicznych, dokumentacji i konserwacji zabytków archeologicznych oraz metodyki dokumentacji miast starożytnych.
1.1.7. Sytuacja lokalowa. Wydział dysponuje siedzibą w postaci budynku Szkoły Głównej na kampusie centralnym oraz uzyskał w ostatnim roku 500m2 na magazyny zabytków z badań archeologicznych oraz 220 m2 na laboratoria badawcze. Sytuacja lokalowa jest zatem korzystna i pozwala na rozwój potencjału badawczego.
1.2. Słabe strony
1.2.1. Niski poziom spójności instytucjonalnej. Liczebność kadry i zróżnicowanie obszarów badań powoduje, że na Wydziale Archeologii istnieją liczne, rozdrobnione i w dużym stopniu izolowane od siebie zespoły badawcze. Szczególnie utrwalony jest podział na archeologię pradziejową i archeologią śródziemnomorską. W efekcie utrudnione jest realizowanie dużych przekrojowych projektów badawczych, wykraczających poza konkretną część świata i/lub jednostkę chronologiczną.
1.2.2. Niski poziom mobilności kadry. W Polsce nadal dominuje model realizacji całej kariery akademickiej w jednym miejscu i mobilność jest tylko w niewielkim stopniu wymuszana przez istniejące mechanizmy, przez co głównym źródłem potencjalnych pracowników Wydziału Archeologii są absolwenci studiów archeologicznych na UW. Choć zwiększa to poczucie bezpieczeństwa, jest to zjawisko niesprzyjające rozwojowi nauki ze względu na ograniczenie napływu nowych pomysłów i przyjmowania innych perspektyw. Również wyjazdy pracowników na długoterminowe staże nie są standardem.
1.2.3. Tradycyjny model pracy archeologa. Wiele projektów badawczych prowadzonych przez pracowników Wydziału Archeologii to tradycyjne archeologiczne prace terenowe, niekiedy uzupełnione przez prospekcję metodami nieinwazyjnymi. Nawet jeśli zlecane są jakiekolwiek dodatkowe analizy laboratoryjne, na ogół ich wyniki nie są w pełni wykorzystywane. Z tego powodu ogromny potencjał poznawczy szerokiego programu prac wykopaliskowych (kilkadziesiąt stanowisk rocznie) jest wykorzystywany w niewielkim stopniu.
1.2.4. Niezadowalająca infrastruktura. O ile dynamika inwestycji w infrastrukturę jest zjawiskiem pozytywnym, pod względem zaplecza laboratoryjnego Wydział Archeologii nadal wyraźnie odstaje od najlepszych instytucji realizujących badania w dyscyplinie archeologia. Szczególnie brakuje zaplecza do realizowania projektów archeometrycznych, co jest m.in. wynikiem braku szerszego zainteresowania kadry takimi projektami (→ punkt 1.2.3), utrwalonego przez model kariery akademickiej (→ punkt 1.2.2).
1.2.5. Istotne luki w tematach badań. Choć pracownicy Wydziału Archeologii UW realizują projekty w obrębie wielu obszarów badawczych (→ punkt 1.1.1), niektóre istotne tematy badań nie są reprezentowane, co sprawia, że profil badawczy i dydaktyczny jednostki nie jest pełny. Zwłaszcza brakuje projektów dotyczących teorii archeologii oraz licznych działów archeometrii. Słabo reprezentowane są również badania nad niektórymi jednostkami chronologiczno-terytorialnymi (na przykład epoka brązu na terenie Polski, pradzieje Europy Zachodniej).
1.2.6. Nierówny poziom umiejętności wykładowców. Mimo licznych oferowanych szkoleń w zakresie podnoszenia kwalifikacji niezbędnych do realizacji kształcenia, nadal istnieją braki w umiejętnościach dydaktycznych przekładające się na jakość zajęć: słaba znajomość języka angielskiego wśród wykładowców, brak motywacji do rozwoju naukowego w stopniu pozwalającym na przekazywanie wiedzy z zakresu najnowszych badań, słabe wykorzystywanie nowoczesnych metod nauczania i brak przygotowania do przekazywania umiejętności miękkich.
1.2.7. Słaba komunikacja z otoczeniem społecznym. Archeologia jest dyscypliną o wysokim potencjale popularyzacji oraz wpływu na otoczenie społeczne (m.in. przez muzea i lokalne inicjatywy promujące wiedzę o przeszłości). Mimo to dostępne kanały komunikacji z otoczeniem społecznym (np. media społecznościowe, wspieranie stowarzyszeń lokalnych, popularyzacja przez media tradycyjne) nie są wykorzystywane w sposób systematyczny. Brak też spójnej polityki w zakresie współpracy z podmiotami zewnętrznymi, w tym z samorządami.
1.2.8. Przepływ informacji. Dotychczasowa komunikacja ze studentami opiera się na tradycyjnym modelu przekazywania informacji poprzez ogłoszenia oraz informacje ustne podawane przez pracowników administracji. Strona internetowa nie zawiera wystarczająco dużo treści. Zwłaszcza wersja anglojęzyczna strony jest bardzo ograniczona i nie uwzględnia informacji skierowanych do wykładowców nie posługujących się językiem polskim. Komunikacja z doktorantami po powstaniu szkół doktorskich jest również ograniczona.
1.2.9. Jakość, obsługa i oferta studiów anglojęzycznych. Obecnie realizowane studia anglojęzyczne mają dość okrojony program w stosunku do studiów w języku polskim (na poziomie licencjackim) lub wręcz są ograniczone do nielicznych specjalności reprezentowanych na Wydziale Archeologii (na poziomie magisterskim), co w połączeniu z niezadowalającym poziomem znajomości języka angielskiego niektórych wykładowców i pracowników obsługi administracyjnej, a także niepełną treścią strony internetowej w wersji anglojęzycznej, nie pozwala w pełni wykorzystać potencjału tych studiów.
1.2.10. Studia zaoczne. Aktualny program studiów niestacjonarnych jest przestarzały i wymaga solidnego przeglądu. Zajęcia prowadzone są w sposób dość tradycyjny, brakuje elementów kształcenia w zakresie nowoczesnych technik badawczych i analiz laboratoryjnych. Brakuje także solidnego przygotowania w zakresie ochrony dziedzictwa i muzealnictwa, a są to studia dedykowane m.in. pracownikom instytucji kultury. Brakuje również zajęć wyrównawczych dla absolwentów innych kierunków rozpoczynających studia magisterskie.
1.2.11. Brak bieżącego diagnozowania oczekiwań i potrzeb studentów. Poza ankietami PEJK i ankietami ćwiczeń terenowych, nie wykonuje się żadnych systematycznych badań wśród studentów. Obszarami, które warto diagnozować, są m.in. oczekiwania dotyczące oferty dydaktycznej, metodyki nauczania, organizacji kształcenia, infrastruktury dydaktycznej, obsługi administracyjnej oraz kanałów komunikacji.
1.3. Szanse
1.3.1. Bezpośrednie otoczenie. Wydział Archeologii jest częścią Uniwersytetu Warszawskiego, postrzeganego jako najlepsza (lub jedna z dwóch najlepszych) szkół wyższych w Polsce, dzięki czemu przyciąga zarówno studentów, jak i potencjalnych pracowników nie tylko z najbliższej okolicy, lecz z całej Polski, a nawet, choć w ograniczonym zakresie, spoza Polski. Położenie w stolicy kraju ułatwia dostęp do różnych zasobów, w tym do infrastruktury badawczej innych wydziałów UW, innych uczelni i instytutów badawczych.
1.3.2. Podniesienie jakości nauczania. Jakość nauczania jest wypadkową kompetencji wykładowców i poziomu rekrutowanych studentów. Potencjał wykładowców może być wykorzystany w większym stopniu, a odpowiednie podniesienie kwalifikacji kadry jest możliwe do realizacji w pewnej perspektywie. Równoległe działania w zakresie dbałości o pozyskiwanie jak najlepszych studentów i ich kształcenie w nowoczesny sposób są szansą na podniesienie jakości kształcenia.
1.3.3. Zainteresowanie opinii publicznej wiedzą o przeszłości. Badania archeologiczne mają wysoki potencjał popularyzacyjny i zwłaszcza latem, kiedy trwa sezon wykopaliskowy, w mediach bardzo często pojawiają się doniesienia o pracach na różnych stanowiskach. Ten potencjał może był łatwo wykorzystany do zbudowania pozytywnego wizerunku Wydziału Archeologii.
1.3.4. Uprawnienia zawodowe. Studia archeologiczne są niezbędne do uzyskania uprawnień zawodowych. Dzięki temu można zakładać, że zainteresowanie studiami nie spadnie poniżej pewnego poziomu niezbędnego do utrzymania kierunku studiów, nawet w sytuacji pogłębiającego się kryzysu demograficznego.
1.3.5. Wykorzystanie doświadczeń z okresu pandemii. Doświadczenia związane z wykorzystaniem narzędzi zdalnych, zróżnicowanych form komunikacji ze studentami, nauka programów pomagających realizować efekty uczenia się staje się okazją na podniesienie kwalifikacji wykładowców, a w dalszej perspektywie może być szansą na poszerzenie metod kształcenia i oferty dydaktycznej.
1.4. Zagrożenia
1.4.1. Polityka naukowa państwa. Brak stabilnej krajowej strategii rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce sprawia, że planowanie konkretnych działań strategicznych jest bardzo trudne. Niestabilność polityki naukowej i niejasność kolejnych aktów prawnych oraz ciągłe reformowanie sektora akademickiego, który przez kolejne rządy traktowany jest jako marginalny obszar funkcjonowania państwa, są fundamentalnym zagrożeniem dla wszystkich krajowych instytucji akademickich.
1.4.2. Niestabilna sytuacja polityczna na świecie. Pracownicy Wydziału Archeologii UW biorą udział w badaniach archeologicznych w różnych częściach świata, w tym takich, w których sytuacja polityczna jest niestabilna (np. Syria, Irak, Sudan). Z tego powodu ciągłość niektórych istotnych projektów jest zagrożona.
1.4.3. Biurokracja. Prowadzenie działalności badawczej staje się coraz bardziej zbiurokratyzowane, a uniwersytecka administracja centralna nie zawsze zapewnia odpowiednie wsparcie. Zniechęca to do realizacji zwłaszcza bardziej ambitnych i nietypowych projektów badawczych.
1.4.4. Sytuacja demograficzna w Polsce. Ze względu na coraz niższą liczbę urodzeń od kilku dekad spada liczba kandydatów na studia. Nie tylko utrudnia to zapewnienie pensum dydaktycznego wszystkim pracownikom, ale też zmniejsza liczbę studentów wybitnych, którzy mogą być włączeni w realizację projektów badawczych. Konieczność przyjmowania kandydatów ze słabymi wynikami matur powoduje, że kształcenie jest trudne i wymaga nierzadko uzupełniania wiedzy z poziomu szkoły średniej.
1.4.5. Stereotypowy wizerunek archeologii. Archeologia jest często uznawana za dyscyplinę nie przynoszącą społeczeństwu bezpośrednich korzyści (w przeciwieństwie do medycyny lub kierunków inżynierskich), dlatego zdarza się, że finansowanie projektów archeologicznych z funduszy publicznych budzi opór opinii publicznej.
2. Strategia długoterminowa
Najważniejsze długoterminowe cele Wydziału Archeologii to (1) zwiększenie poziomu umiędzynarodowienia, (2) rozwinięcie infrastruktury badawczej, (3) wzmocnienie interdyscyplinarnego charakteru badań, (4) podniesienie jakości i zmiana modelu kształcenia, (5) podniesienie kompetencji pracowników, (6) wypracowanie sprawnych kanałów komunikacji z otoczeniem społecznym.
2.1. Zwiększenie poziomu umiędzynarodowienia. Pomimo uruchomienia studiów anglojęzycznych w Instytucie Archeologii wciąż jest bardzo niska liczba zagranicznych doktorantów, uczestników staży podoktorskich oraz profesorów wizytujących. Możliwości oferowane przez programy polskie (np. NAWA) i zagraniczne (np. Marie Skłodowska-Curie Actions) oraz umowy dwustronne wykorzystywane są w niewielkim stopniu. Zachęcenie zdolnych naukowców zza granicy do przyjazdu do Polski będzie wymagało wielokierunkowych działań.
2.2. Budowa infrastruktury. W ciągu ostatnich kilku lat w Instytucie Archeologii pojawiły się nowe pracownie, ale nowoczesne techniki analityczne wciąż pozostają potencjałem w znacznym stopniu niewykorzystanym. Rozbudowa infrastruktury jest niezbędna, żeby rozwijać interdyscyplinarne badania archeologiczne. Konieczne jest utworzenie lub rozwój laboratoriów badawczych odpowiadających potrzebom badawczym i sprzyjającym wykorzystaniu potencjału kadrowego Wydziału.
2.3. Wspieranie archeologii jako interdyscyplinarnego obszaru badań. Archeologia w Polsce wciąż jest traktowana jako część humanistyki, a niekiedy wręcz jako nauka pomocnicza historii, co prowadzi do znacznego zawężenia jej obszaru badań poprzez pomijanie metod i modeli pochodzących z nauk społecznych, nauk o Ziemi oraz nauk przyrodniczych. Te metody i modele umożliwiają przedefiniowanie archeologii jako interdyscyplinarnego obszaru badań (archaeological science). Wydział Archeologii UW ma szansę stać się regionalnym liderem w realizowaniu interdyscyplinarnych projektów archeologicznych, w tym w zakresie metodyki badań archeometrycznych i bioarcheologicznych, nieinwazyjnej prospekcji terenowej oraz archeologii podwodnej.
2.4. Podniesienie jakości kształcenia. Długofalowym celem jest podniesienie jakości kształcenia zarówno na poziomie oferty programowej, sposobie nauczania i wspierania studentów, w tym studentów szczególnie uzdolnionych, jak i na poziomie organizacyjnym.
2.5. Wypracowanie partnerskiego modelu dydaktyki. Podejmiemy próbę przejścia z tradycyjnego modelu nauczania opartego na sztywnym przekazywaniu ustalonego zakresu wiedzy i umiejętności do modelu partnerskiego opartego na stałym diagnozowaniu potrzeb i wychodzeniu naprzeciw oczekiwaniom studentów, zarówno w obszarze dydaktyki i organizacji studiów, jak i w obszarach związanych z właściwym funkcjonowaniem w społeczności akademickiej.
2.6. Usprawnienie komunikacji z otoczeniem społecznym. Charakterystyka otoczenia społecznego Wydziału Archeologii, poza kluczowymi interesariuszami (uniwersytet jako całość, pracownicy, studenci) nie była do tej pory przedmiotem pogłębionej analizy, co oznacza również, że cele i kanały komunikacji z otoczeniem społecznym nie zostały usystematyzowane. Jest to obszar działania Wydziału Archeologii, który wymaga znacznej uwagi.
3. Cele strategiczne i kierunki działań
3.1. Umiędzynarodowienie
3.1.1. Usprawnienie obsługi administracyjnej. Konieczne jest zatrudnienie co najmniej jednej osoby z dobrą znajomością języka angielskiego w administracji Wydziału, która będzie zajmowała się przede wszystkim obsługą zagranicznych naukowców, doktorantów oraz stypendystów zatrudnionych na Wydziale Archeologii.
3.1.2. Udostępnienie zasobów. Oprócz infrastruktury badawczej, konieczne jest również zapewnienie osobom z zewnątrz odpowiedniego zaplecza (np. miejsce do pracy, zakwaterowanie, udostępnienie zbiorów bibliotecznych i archiwaliów), co wymaga audytu dostępnych zasobów, wdrożenia odpowiednich procedur oraz udostępnienia odnośnych informacji na stronie internetowej Wydziału.
3.1.3. Promocja Wydziału Archeologii za granicą. Kiedy zaplecze zostanie uznane za zadowalające, niezbędna będzie akcja promująca Wydział Archeologii wśród naszych partnerów zagranicznych jako miejsce prowadzenia badań na wysokim poziomie, skierowana przede wszystkim do potencjalnych doktorantów oraz osób realizujących staże podoktorskie.
3.1.4. Identyfikacja źródeł finansowania. Prowadzenie badań na najwyższym poziomie wymaga odpowiedniego finansowania ze źródeł zewnętrznych, dlatego po zidentyfikowaniu obszarów badań, w których Wydział Archeologii ma największy potencjał przyciągnięcia naukowców zagranicznych, zostaną wdrożone procedury identyfikowania potencjalnych źródeł finansowania oraz pomocy merytorycznej i technicznej w przygotowaniu wniosków.
3.1.5. Staże podoktorskie oraz studia doktoranckie. Liczba staży podoktorskich realizowanych na Wydziale Archeologii i studentów studiów doktoranckich spoza Polski realizujących swoje dysertacje pod opieką pracowników Wydziału jest bardzo niska. Jej podniesienie będzie możliwe dzięki bardziej aktywnemu wykorzystywaniu dostępnych źródeł finansowania (na przykład programy Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, program MSCA-COFUND, w tym program POLONEZ realizowany przez NCN).
3.1.6. Umiędzynarodowienie w obszarze kształcenia. Umiędzynarodowienie w istotny sposób dotyczy także obszaru dydaktyki (→ pkt 3.4.3), zarówno w odniesieniu do realizacji zajęć przez wykładowców zagranicznych na Wydziale, opieki nad doktorantami zza granicy (→ pkt 3.1.5), jak i wspieraniu wyjazdów studentów i wykładowców za granicę.
3.2. Infrastruktura
3.2.1. Własna infrastruktura badawcza. Istotnym kierunkiem działania jest stworzenie odpowiedniego zaplecza dla istniejących już pracowni oraz rozwinięcie zaplecza dla technik nie wymagających wysokiego poziomu finansowania (np. mikroskopowych w zakresie badań archeobotanicznych i histologicznych), wraz z zatrudnieniem pracowników technicznych odpwiedzialnych za obsługę i konserwację sprzętu.
3.2.2. Infrastruktura lokalna i regionalna. Celem krótkoterminowym jest zidentyfikowanie metod archeometrycznych, które mogą być realizowane przy użyciu aparatury znajdującej się w innych jednostkach UW (zwł. CeNT i CNBCh) oraz w innych instytucjach warszawskich (zwł. WUM, NCBJ oraz PIG-PIB), a także – w miarę możliwości – powołanie wspólnych zespołów badawczych z tymi jednostkami. W przypadku laboratoriów działających na zasadzie komercyjnych podwykonawców (na przykład wykonujących datowania radiowęglowe oraz inne pomiary izotopowe) korzystne może być wynegocjowanie umów długoterminowych.
3.2.3. Infrastruktura ponadregionalna. Celem średnioterminowym jest zwiększenie udziału Wydziału Archeologii w ponadregionalnych i europejskich projektach infrastrukturalnych (np. dotyczących humanistyki cyfrowej).
3.2.4. Szkolenia w zakresie metodyki badań. Jak najpełniejsze wykorzystanie dostępnej infrastruktury przez pracowników Wydziału Archeologii będzie wymagało zorganizowania cyklu warsztatów prezentujących metody instrumentalne stosowane w archeologii, połączonych w miarę potrzeb z indywidualnymi konsultacjami.
3.3. Jakość badań naukowych
3.3.1. Strategia zatrudnienia. Z punktu widzenia zidentyfikowanych celów strategicznych kluczowe jest zachowanie równowagi między utrzymywaniem minimalnej obsady dla jak najszerszego zakresu obszarów badań (w tym chronologiczno-terytorialnych oraz instrumentalnych), co wiąże się z zatrudnianiem pracowników, którzy jak najlepiej wypełnią zidentyfikowane obszary nieadekwatnie reprezentowane, a powiększaniem zespołów badawczych osiągających najlepsze wyniki naukowe. Wspierane będą zwłaszcza te zespoły badawcze, których działalność może podwyższać poziom badań naukowych w skali całego wydziału (na przykład archeometria, archeologia środowiskowa, metody numeryczne w archeologii). Jednym z priorytetów będzie pozyskiwanie źródeł finansowania nowych etatów poza uniwersytetem.
3.3.2. Zwiększenie poziomu integracji Wydziału Archeologii. W celu osiągnięcia tego celu niezbędne jest co najmniej uruchomienie comiesięcznego seminarium dla wszystkich pracowników, doktorantów i gości Wydziału Archeologii, podczas którego przedstawiane będą aktualne projekty badawcze. Ułatwi to bieżącą dyskusję naukową w obrębie jednostki i może zaowocować nowymi pomysłami, następnie przekładającymi się na granty i publikacje.
3.3.3. Wspieranie publikowania w najlepszych czasopismach. W ocenie jednostek naukowych coraz wyższą wagę mają publikacje i choć systemy oceny zmieniają się, publikowanie artykułów w najlepszych czasopismach przez jak najwyższą liczbę pracowników Wydziału Archeologii jest coraz ważniejsze jako efekt badań naukowych na najwyższym poziomie. System wsparcia instytucjonalnego powinien obejmować co najmniej (1) cykliczne organizowanie warsztatów dotyczących rynku czasopism i strategii publikowania, połączonych z indywidualnymi konsultacjami; (2) zapewnienie wsparcia merytorycznego i korekty językowej tekstów składanych do publikacji, również przy wykorzystaniu istniejących zasobów (w tym umiejętności studentów anglojęzycznych); (3) nagrody finansowe zwłaszcza dla młodych naukowców publikujących w najlepszych czasopismach; (4) pokrywanie opłat za otwarty dostęp, jeśli nie uda się zapewnić finansowania z innych źródeł; (5) podkreślenie wagi publikacji w najlepszych czasopismach w kryteriach oceny okresowej pracowników na etatach naukowych i dydaktyczno-naukowych oraz w kryteriach podziału środków finansowych w obrębie Wydziału Archeologii.
3.3.4. Wspieranie wniosków o finansowanie projektów i konsorcjów naukowych. Choć liczne projekty NCN i dawnego MNiSW obecnie realizowane są na Wydziale Archeologii UW, nadal można zidentyfikować dwa obszary, których potencjał nie jest w pełni wykorzystywany: programy grantowe dla młodych naukowców (np. Wenner-Gren Foundation) oraz programy międzynarodowe (ERC, ale też istniejące i planowane konsorcja finansowane w ramach programów COST oraz Integrating Activities for Advanced/Starting Communities). Wykorzystanie tego potencjału będzie ułatwione dzięki wykorzystaniu następujących narzędzi: (1) powołanie stałego zespołu monitorującego programy grantowe oraz identyfikującego konsorcja, w które Wydział Archeologii mógłby się włączyć, oraz aktywnie poszukującego nowych możliwości finansowania badań; (2) organizowanie co roku warsztatów dotyczących programów grantowych dla studentów, doktorantów i młodych pracowników naukowych, połączonych z indywidualnymi konsultacjami; (3) opracowanie przejrzystego mechanizmu finansowania ze środków własnych badań pilotażowych, których wyniki mogą w znaczący sposób zwiększyć szanse wniosków grantowych na finansowanie.
3.4. Jakość studiów i organizacji kształcenia
3.4.1. Poprawa jakości i zmiana modelu nauczania. Podniesienie kompetencji miękkich wykładowców (np. wykorzystanie potencjału pracy z zespołem, zarządzanie zespołem, organizacja pracy) oraz kompetencji twardych (np. znajomość języka angielskiego, obsługa nowoczesnych urządzeń pomiarowych i pracy w środowisku GIS) będzie poprzedzone odpowiednim przygotowaniem wykładowców w tym zakresie. Równie istotne będzie stworzenie i skorygowanie istniejącej oferty programowej oraz zintegrowanie jej z ofertą zajęć. Działania te wraz ze wsparciem studentów szczególnie uzdolnionych pozwolą na indywidualizację nauczania. Wdrożenie założonych celów pozwoli kształcić absolwentów posiadających konkretne umiejętności i doświadczenie, które można wykorzystać nie tylko w obszarze badań naukowych.
3.4.2. Poprawa organizacji kształcenia. Właściwa organizacja kształcenia ma fundamentalne znaczenie dla jakości studiów. Podstawowymi działaniami w tym zakresie będą: odpowiednie monitorowanie oferty zajęć w stosunku do liczby studentów, ewaluacja obsługi administracyjnej studiów, stworzenie odpowiednich kanałów komunikacji pomiędzy studentami a administracją oraz dbałość o przepływ informacji, poprawa infrastruktury dydaktycznej, wykorzystanie różnych form nauczania w celu zwiększenia elastyczności planu zajęć, a także zbudowanie procedur organizacji kształcenia i komunikacji między obsługą dydaktyki a studentami.
3.4.3. Umiędzynarodowienie kształcenia. Oprócz wykorzystania potencjału ofertowanego w ramach konsorcjów, których udziałowcem jest UW, umiędzynarodowienie kształcenia będzie realizowane na poziomie Wydziału poprzez (1) nawiązywanie współpracy z uczelniami o wysokiej renomie w zakresie wymiany akademickiej i równoległego promowania studentów (double diploma programmes), (2) zwiększenie pomocy przy realizacji wyjazdów w ramach programu Erasmus oraz innych programów i umów dwustronnych, (3) organizację zajęć prowadzonych przez wykładowców wizytujących.
3.4.4. Włączanie studentów do badań. Włączanie studentów do badań będzie realizowane poprzez pomoc w przygotowywaniu wniosków grantowych i stypendialnych, realizację prac aplikacyjnych z udziałem instytucji zewnętrznych, włączanie studentów do projektów badawczych w charakterze wykonawców oraz realizację staży na Wydziale. Następstwem tego będzie możliwość współudziału w publikacjach naukowych, konferencjach i warsztatach. Dodatkowo studenci będą poznawać charakter pracy naukowej, nabywać doświadczenie praktyczne na Wydziale oraz w innych jednostkach UW, jak i w instytucjach zewnętrznych.
3.4.5. Kształcenie i wsparcie poprzez system minigrantów studenckich. Planowane jest otwarcie konkursu „Minigranty Studenckie Wydziału Archeologii”, których celem będzie wspieranie najlepszych projektów związanych z przygotowaniem prac dyplomowych. Istotnym elementem tego programu jest nauka przygotowania odpowiedniego wniosku, realizacji projektu i jego rozliczania, a wreszcie sposoby promocji wyników. Dzięki temu studenci będą jednocześnie zdobywać wiedzę i kompetencje miękkie. „Minigranty Studenckie Wydziału Archeologii” będą również promowały działania studentów, a co za tym idzie, mają szansę przyciągnąć na studia najlepszych kandydatów.
3.4.6. Promowanie aplikacyjnych prac dyplomowych. Realizacja tematów prac dyplomowych przy współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym pobudzi współpracę oraz wymianę wiedzy i umiejętności z pracownikami instytucji kultury, ochrony dziedzictwa, a także firmami archeologicznymi. Kształcenie absolwentów zgodnie z wymogami i oczekiwaniami otoczenia społeczno-gospodarczego zapewni lepszą perspektywę na zatrudnienie i podniesie kwalifikacje absolwentów.
3.4.7. Studia anglojęzyczne i zajęcia w języku angielskim. Zwiększenie oferty dydaktycznej i podniesienie jakości nauczania w języku angielskim jest punktem wyjścia, po którym w dalszej kolejności rozpoczniemy promocję studiów. Na studiach anglojęzycznych konieczne jest zdefiniowanie najmocniejszych i najatrakcyjniejszych specjalności, które nie są lub są rzadko oferowane na innych uczelniach. Wypracowanie oferty spójnej z aktualnie prowadzonymi badaniami na świecie będzie elementem promocji Wydziału i polskich badań za granicą, co w efekcie może przyciągnąć studentów z innych krajów. Równocześnie zwiększenie oferty dydaktycznej w języku angielskim dla studentów wszystkich kierunków i trybów studiów będzie miało zarówno walor edukacyjny, jak i integrujący.
3.4.8. Studia niestacjonarne. Analiza potrzeb w zakresie kształcenia w trybie zaocznym i wdrożenie nowego programu na studiach niestacjonarnych wymaga jak najszybszej realizacji. Oferta zajęć może być bogatsza i poszerzona o kursy prowadzone asynchronicznie, zajęcia odpowiadające potrzebom studentów już pracujących w instytucjach kultury oraz pasjonatów wiedzy o przeszłości.
3.4.9. Studia podyplomowe. Podejmiemy próbę kształcenia podyplomowego nie tylko w zakresie archeologii, ale też specjalizacji pokrewnych, których nauczanie możliwe jest przy współpracy z instytucjami zewnętrznymi. Przed podjęciem decyzji o uruchomieniu studiów podyplomowych przeprowadzone zostanie rozpoznanie rynku w celu dopasowania oferty do rzeczywistych potrzeb otoczenia społecznego. Studia podyplomowe będą także pełnić rolę pewnej kontynuacji dla studiów drugiego stopnia, w szczególności dla studiów zaocznych, jako możliwość pogłębienia wiedzy i zdobycia określonej specjalizacji.
3.4.10. Doktoranci. Doktoranci będą włączani w działania promocyjne i wydarzenia o charakterze naukowym organizowane przez Wydział. Konieczne jest powołanie osoby odpowiedzialnej za kontakty z doktorantami, w szczególności ze Szkołą Doktorską Nauk Humanistycznych.
3.4.11. Motywacja do integracji i wspólnych działań. Warunki pandemii w sposób znaczący ograniczyły wspólną aktywność naukową i wspólne przeżywanie życia akademickiego. To doświadczenie może zostać wykorzystane także w odniesieniu do dalszej przyszłości społeczności, którą tworzą pracownicy i studenci Wydziału. Skanalizowanie negatywnych doświadczeń zintegruje środowisko, a przy tym będzie miało walor edukacyjny polegający na motywowaniu do wspólnej pracy przygotowującej przyszłych badaczy działających w zespołach. Wśród planowanych działań są zorganizowane wyjazdy i imprezy integracyjne realizowane przy współpracy Samorządu i studentów, wspólne działania w zakresie promocji Wydziału i badań prowadzonych przez pracowników, udział w festynach archeologicznych i projektach z zakresu archeologii eksperymentalnej.
3.4.12. Wydział Archeologii jako miejsce przyjazne studentom. Priorytetem jest opracowanie kodeksów dobrych praktyk oraz serii szkoleń dla kadry dydaktycznej i pracowników administracji w zakresie zapobiegania negatywnym zjawiskom takim jak mobbing, dyskryminacja, molestowanie, czy konflikty. Szkolenia dotyczące natury złych zjawisk i sposobów reagowania i radzenia sobie w trudnych sytuacjach będą wprowadzone do programu szkoleń BHP dla studentów. Równoległym działaniem będzie opracowanie poszerzonych ankiet dotyczących obszarów szczególnie wrażliwych: wyjazdów w teren, czy objazdów naukowych. Ponadto studenci będą otrzymywali większe wsparcie w zakresie indywidualnych potrzeb w toku studiów, procesie kształcenia, a także pomoc w sytuacjach trudnych, poprzez opiekę ze strony opiekuna naukowego i pracowników pionu KJD. Konsekwencją działań w tym obszarze będzie lepsza ochrona osób słabszych oraz studentów z dysfunkcjami.
3.5. Komunikacja z otoczeniem
3.5.1. Czasopisma naukowe. Wydział Archeologii wydaje trzy czasopisma naukowe (Światowit, Journal of Juristic Papyrology, Bioarchaeology of the Near East) oraz kilka serii wydawniczych (m.in. Studia i Materiały Archeologiczne). Dwa z tych czasopism (Journal of Justistic Papyrology, Bioarchaeology of the Near East) są indeksowane w bazie Scopus i nieźle widoczne w obiegu międzynarodowym, natomiast Światowit wciąż nie jest szeroko rozpoznawalny, choć od kilku lat ukazuje się regularnie i ma czytelną stronę w Internecie. Celem średnioterminowym w przypadku tego czasopisma jest doprowadzenie do indeksowania go w bazie Scopus, a celem długoterminowym trwałe osiągnięcie drugiego kwartyla we wskaźnikach cytowań. Planowane działania, które mogą do tego doprowadzić to (1) podpisanie umowy z dużym komercyjnym wydawnictwem, które zapewni obsługę techniczną oraz dystrybucję czasopisma; (2) sprofilowanie tematyczne czasopisma, połączone z odpowiednim doborem członków Rady Redakcyjnej; (3) przyjęcie zasady, że pracownicy Wydziału Archeologii będą autorami nie więcej niż 20% artykułów z każdego numeru.
3.5.2. Monografie. Ponieważ Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego nie zapewniają odpowiednio szerokiej dystrybucji książek autorstwa pracowników Wydziału Archeologii, publikacje w ramach dotychczasowej serii Suplementów do Światowita powinny zostać podzielone na dwie grupy. Książki przeznaczone na rynek polski mogą być nadal publikowane przez WUW, zaś książki przeznaczone na rynek międzynarodowy powinny być publikowane przez dobre międzynarodowe wydawnictwo specjalizujące się w publikacjach archeologicznych. Celem strategicznym jest podpisanie długoterminowej umowy z takim wydawnictwem oraz powołanie na Wydziale Archeologii redaktora koordynującego wydawanie książek.
3.5.3. Popularyzacja i promowanie wyników badań. Dotychczasowe działania popularyzujące i promujące wyniki badań przeprowadzanych przez pracowników Wydziału Archeologii nie były skoordynowane i nie przynosiły długotrwałego efektu w postaci promowania archeologii na Uniwersytecie Warszawskim. Problem ten może rozwiązać: (1) powołanie rzecznika prasowego – osoby odpowiedzialnej za kontakty z mediami oraz inicjowanie działań promujących Wydział Archeologii; (2) skoordynowane wykorzystanie mediów społecznościowych oraz popularyzacja badań w formie blogu oraz materiałów multimedialnych; (3) opracowanie strategii włączania lokalnych społeczności w ochronę dziedzictwa archeologicznego.
3.5.4. Konsolidacja zaplecza eksperckiego. Wydział Archeologii może zapewniać zaplecze eksperckie dla służb konserwatorskich, muzeów oraz dla archeologii komercyjnej, co wymaga wykonania audytu oraz akcji informacyjnej o możliwościach współpracy z otoczeniem społecznym. Częścią strategii w tym zakresie może być opracowanie kodeksów dobrych praktyk dla archeologów terenowych, służb konserwatorskich oraz muzeów.
3.5.5. Współpraca wewnątrz Uniwersytetu Warszawskiego. Na UW badania w dyscyplinie archeologia są realizowane również w dwóch innych jednostkach, z którymi Wydział Archeologii intensywnie współpracuje na wielu polach. Celem strategicznym jest wypracowanie trwałych kanałów koordynacji działań, które pozwolą na skuteczne promowanie naszej dyscypliny oraz realizowanie wspólnych projektów naukowych i dydaktycznych.
3.5.6. Nawiązanie współpracy z instytucjami kultury i ochrony dziedzictwa poprzez podpisanie długofalowych umów o współpracy jest punktem wyjścia do realizacji takich działań, jak wspólne prowadzenie badań, współpraca w zakresie kształcenia, kierowanie studentów na praktyki do instytucji kultury i ochrony dziedzictwa.
3.5.7. Komunikacja z otoczeniem społeczno-gospodarczym – realizacja usług badawczych. Aktywność na krajowym rynku usług archeologicznych zmierzająca do uczestnictwa w priorytetowych i atrakcyjnych projektach badawczych będzie miała na celu zarówno pozyskanie alternatywnych źródeł przychodu, jak i aktywizację zawodową studentów, pozyskanie zasobów znalezisk do badań naukowych i prac dyplomowych. Pod względem długofalowym ma to także na celu utrzymywanie uprawnień do realizacji inwestycji wielkopowierzchniowych.
3.5.8. Komunikacja z absolwentami. Absolwenci studiów archeologicznych na UW znajdują pracę w różnych miejscach, również poza instytucjami akademickimi. Planujemy stworzenie instytucjonalnej formy utrzymania kontaktu z absolwentami oraz włączanie ich w różne działania związane z funkcjonowaniem Wydziału Archeologii w otoczeniu społecznym.
4. Wdrażanie i monitorowanie strategii
Stopień realizacji celów strategicznych powinien być na bieżąco monitorowany przez osobę wyznaczoną przez dziekana Wydziału Archeologii, co roku składającą raport do wiadomości Rady Wydziału. W przypadku niektórych działań możliwe jest stosowanie prostych wskaźników obrazujących postęp realizacji celów.
4.1. Jakość pracy naukowej. Jakość pracy naukowej będzie mierzona liczbą artykułów w najlepszych czasopismach archeologicznych oraz liczbą książek opublikowanych w najlepszych wydawnictwach. Wykaz najlepszych czasopism archeologicznych zostanie ustalona na podstawie bazy Scopus jako wszystkie tytuły, które w ciągu trzech kolejnych lat osiągnęły górne 10% wskaźnika CiteScore. Wydawnictwa brane pod uwagę w procesie monitorowania jakości pracy naukowej to Cambridge University Press, Oxford University Press oraz Harvard University Press.
4.2. Umiędzynarodowienie. Poziom umiędzynarodowienia można określić jako proporcję studentów i pracowników spoza Polski. Celem długoterminowym jest doprowadzenie do tego, żeby ten wskaźnik dla studentów wynosił co najmniej 30%, dla doktorantów co najmniej 20% i dla pracowników (w tym czasowych na stażach podoktorskich) co najmniej 10%.
4.3. Organizacja i jakość kształcenia. Monitorowanie jakości procesu kształcenia jest zadaniem złożonym, jednak główne działania będą opierały się na starannym planowaniu i monitorowaniu wdrożonych założeń, do których należą: (1) ankietowanie i analiza efektywności programu kształcenia; (2) ewaluacja organizacji kształcenia i obsługi administracyjnej poprzez ankietowanie i wywiad ze studentami i pracownikami; (3) bieżące monitorowanie możliwości realizacji określonej ścieżki kształcenia; (4) monitorowanie i utrzymanie jakości infrastruktury dydaktycznej; (5) systematyczne badanie losów absolwentów Wydziału.
4.4. Komunikacja z otoczeniem. Jakość komunikacji z otoczeniem społecznym będzie monitorowana za pomocą następujących wskaźników: (1) zasięg profili Wydziału Archeologii w mediach społecznościowych, (2) liczba obserwatorów blogu Wydziału Archeologii oraz liczba komentarzy do poszczególnych wpisów, (3) liczba projektów popularyzujących archeologię w społecznościach lokalnych.
4.5. Zapobieganie zjawiskom negatywnym. Efektywność szkoleń przeprowadzonych dla pracowników i prowadzonych corocznie dla studentów będzie stale monitorowana poprzez analizy odpowiednio opracowanych ankiet, ocenę efektywności tych szkoleń i ewentualnych uzupełnień o dodatkowe spotkania dotyczące tych kwestii. Równoległym działaniem będzie lepsze monitorowanie obszarów, w których może potencjalnie dochodzić do zjawisk negatywnych: wyjazdów w teren, czy objazdów naukowych.