Organizatorzy: Marcin Białowarczuk, Katarzyna Pyżewicz, Artur Grabarek, Michał Przeździecki (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
Forma sesji: stacjonarna, sala 2.12
Data: 14.03.2023 r. (wtorek)
Tegoroczna sesja będzie stanowić kontynuacją dwóch poprzednich spotkań zorganizowanych w minionych latach. Proponowana tematyka dotyczy aktualnych problemów badawczych poruszanych w studiach nad paleolitem, mezolitem i neolitem. Chcielibyśmy zaproponować prezentacje odnoszące się do aspektu metodologicznego, analiz laboratoryjnych, ostatnio realizowanych badań terenowych czy też prac nad archiwalnymi materiałami. W trakcie sesji podsumowalibyśmy kolejny rok studiów nad społecznościami epoki kamienia, prac nad źródłami pochodzącymi z kraju, jak i zagranicy.
Szczegółowy program sesji tutaj.
Abstrakty:
Agnieszka Brzeska-Zastawna (Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński)
Zarys problematyki eneolitu zachodniej Małopolski z perspektywy badań nad wytwórczością krzemienną
Na przełomie neolitu i eneolitu dochodzi do znaczących przemian społecznych i ekonomicznych. Małopolska zachodnia w tym okresie przejmuje impulsy z zakarpackich centrów epoki miedzi. Dochodzi wówczas do ewolucji w zakresie wytwórczości krzemiennej, postępuje specjalizacja, upowszechnia się produkcja dużych wiórów. U początków tego zjawiska leży popyt na ponadwymiarowe wyroby wiórowe wyrażające prestiż i elitarny status. Lokalna wytwórczość krzemienna przyjmuje typową dla eneolitu postać dwukierunkową. Z jednej strony produkcja prowadzona jest w obrębie osad (małe i średnie wióry), z drugiej – powstają odrębne, wyspecjalizowane pracownie w pobliżu miejsc wydobycia najlepszej jakości surowców (duże wióry). Poważne przemiany związane są z pojawieniem się kultury pucharów lejkowatych. Na czas jej istnienia przypada dalszy rozwój specjalistycznej produkcji makrowiórów oraz pojawienia się i produkcji siekier krzemiennych. Kolejny przełom związany jest z oddziaływaniami kompleksu badeńskiego na obszar Małopolski zachodniej w drugiej połowie IV tys. BC, kiedy to wytwórczość makrolityczna osiąga apogeum rozwoju i dystrybucji w oparciu o lokalne, wysokogatunkowe surowce. Schyłek tych zjawisk następuje wraz z pojawieniem się w początkach III tys. społeczności późno- i schyłkowoeneolitycznych.
Agnieszka Brzeska-Zastawna (Instytut Archeologii, Uniwersytetu Jagielloński), Albert Zastawny (Muzeum Archeologiczne w Krakowie)
Książnice Wielkie Józefa Żurowskiego. Dawne i nowe badania
Książnice Wielkie, położone 45 km na wschód od Krakowa, należą do miejscowości, które mają ugruntowaną już pozycję w historii badań, a także konserwatorstwa archeologicznego. Józef Żurowski (1892-1936), krakowski archeolog i konserwator zabytków na okręg zachodniomałopolski, rozpoczął tu w 1922 r. kilkuletnie badania wykopaliskowe, związane z rozbudową cmentarza parafialnego. W ich wyniku przebadanych zostało ponad 120 obiektów, tworzących pozostałości osiedli kultury pucharów lejkowatych (z fazy klasycznej i pucharowo-badeńskiej) oraz cmentarzysk kultury ceramiki sznurowej i z wczesnego średniowiecza. Chociaż pozyskane stąd zabytki opracowali w latach 60. XX w. B. Burchard, A. Eker i J. Machnik, potencjał badawczy tych materiałów jest wciąż ogromny i nie do końca jeszcze wykorzystany. W ramach współpracy Muzeum Archeologicznego w Krakowie i Instytutu Archeologii UJ powrócono do źródeł archiwalnych, a także podjęto nowe badania terenowe w Książnicach Wielkich. Wyniki tych prac są tematem prezentowanego referatu.
Karolina Bugajska (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
Chronologia i rola pochówków ciałopalnych na cmentarzysku łowców epoki kamienia w Dudce (Mazury)
Na cmentarzysku w Dudce odkryto różnorodne formy pochówków: pierwotne, wtórne o różnym stopniu kompletności szkieletu oraz ciałopalne. Pochówki wtórne przeważają nad pierwotnymi, a ciałopalenie ma wyjątkowo wysoki udział obejmując niemal połowę wszystkich wydzielonych osobników. Wyniki datowania pochówków ciałopalnych wskazują na wąski przedział czasowy, 5300-4700 BP conv, stosowania kremacji. Przypada to na okres wczesnego i klasycznego Zedmaru. Dla tego samego okresu notowana jest największa liczba luźnych kości ludzkich w Dudce i Szczepankach, które można uznać za pozostałość pochówków tymczasowych. Wskazuje to na wzrost znaczenia wieloetapowych praktyk pogrzebowych w tym czasie. Można przypuszczać, że ciałopalenie zaczęto stosować jako rozwiązanie alternatywne, gdzie zamiast czekać na naturalny rozkład, kości oczyszczały się z tkanki miękkiej poprzez spalenie na stosie, a następnie deponowano je na cmentarzyku docelowym. Badania finansowane w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki nr. 2020/39/B/HS3/02375.
Elżbieta Ciepielewska (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie)
Wariant Kamienna zespołów z tylczakami łukowymi (ABP)? Stanowisko Nowy Młyn, Cypel (Rydno) – materiały krzemienne i organizacja przestrzenna obozowisk
W 2011 roku Romuald Schild wyróżnił materiały krzemienne ze stanowiska Nowy Młyn Cypel (Rydno), w wariant Kamienna ABP, być może starszy komponent schyłkowopaleolitycznego technokompleksu z tylczakami łukowymi, potencjalnie będący świadectwem lokalnego procesu azylienizacji na ziemiach polskich. Szczegółowa analiza morfologiczna i technologiczna materiałów z dwóch krzemienic (Nowy Młyn Cypel II/89 i II/90) ze stanowiska na Kamienną miała na celu m.in. wykazanie cech charakterystycznych zespołów. Podjęta dalej próba rekonstrukcji organizacji przestrzennej krzemienic związanych z obiektami z wypełniskiem zabarwionym hematytem pozwoliła na określenie charakteru i rozplanowania obozowisk oraz rodzajów aktywności krzemieniarskiej i gospodarczej mieszkańców. Uzyskano obraz dwóch odmiennych obozowisk rezydencjonalnych. Wzięto pod uwagę możliwości i ograniczenia badań rozkładu artefaktów krzemiennych w piaszczystych, niestratyfikowanych układach geologicznych. W opracowaniu wykorzystano analizę planigraficzną zabytków, metodę składanek wytworów krzemiennych oraz metodę pierścieni i sektorów Dicka Staperta.
Piotr Chachlikowski (Wydział Archeologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Źródła surowców kamiennych na obszarach poglacjalnych międzyrzecza Odry i Wisły w pradziejach. O fenomenie eksploatacji głazu narzutowego z Mszczonowa na Mazowszu w epoce brązu
Społeczności zasiedlające w pradziejach tereny będące w zasięgu ostatnich zlodowaceń plejstoceńskich (Wisły, Odry) pozyskiwały surowiec kamienny przede wszystkim drogą eksploatacji lokalnych zasobów skał narzutowych. Powszechnie praktykowanym, a bez wątpienia efektywnym sposobem ich eksploatacji było przypowierzchniowe kopalnictwo zasobnych i urozmaiconych litologicznie polodowcowych złóż kamienionośnych. Odmienny pogląd odnośnie metod uzyskiwania surowca na potrzeby kamieniarstwa przez społeczności wczesnoagrarne na terenach poglacjalnych reprezentuje M. Szydłowski, wg którego dominującym sposobem „[…] gromadzenia kamienia[…] było „[…] napowierzchniowe zbieractwo.”. Co więcej, badacz ów przedstawił wielce intrygującą, co równie kontrowersyjną sugestię na temat pozyskiwania tzw. piaskowca mszczonowskiego przez ludność trzcinieckiego kręgu kulturowego zamieszkującą osadę na stan. 1 w Polesiu (woj. łódzkie) drogą eksploatacji jednego z największych w Polsce głazu narzutowego znajdującego się w okolicy Mszczonowa (woj. łódzkie). Hipoteza eksploatacji głazu mszczonowskiego przez tę ludność jest interesująca poznawczo, jednak pozbawiona zadowalającego uzasadnienia. Nawet, jeśli owa hipoteza jest słuszna, to mało prawdopodobne, aby tutejsze społeczności trzcinieckie pozyskiwały piaskowiec mszczonowski celem zaspokajania in extenso popytu na materiał do produkcji kamieniarskiej, a głaz z Mszczonowa traktować jedynie jako „[…] punkt pozyskiwania surowca.”, pomijając inny aspekt zainteresowania głazem wśród ówczesnych mieszkańców tego obszaru, generowany jego pozautylitarną funkcją w podwójnym znaczeniu – symbolicznym i ceremonialnym.
Agata Gaszka (Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński)
Osadnictwo neolityczne w Jaskini Ciemnej (badania w latach 2007-2012)
Jaskinia Ciemna położona w dolinie Prądnika w Ojcowie znana głównie z przemysłów środkowopaleolitycznych dostarczyła również licznych oraz zróżnicowanych materiałów neolitycznych. Wyniki analizy dużej ich części zostały opublikowane w 1980 roku w artykule Ewy Rook pt. „Osadnictwo neolityczne w jaskiniach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej”. Podjęte w 2007 roku wykopaliska
w komorze głównej Jaskini Ciemnej umożliwiły klasyfikację oraz porównanie artefaktów neolitycznych odkrytych w różnych częściach systemu jaskiniowego. Wynikiem czego było wyróżnienie materiałów związanych z większością kultur neolitycznych występujących w Małopolsce oraz uchwyceniem różnorodności jej użytkowania. Pozostałości osadnictwa neolitycznego odkryte w Jaskini Ciemnej
są jednymi z najliczniejszych oraz najbardziej zróżnicowanych materiałów pochodzących z jaskiń Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
Witold Gumiński (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
Siekiera, motyka, pik, ciosaki… Różnorodność kamiennych narzędzi obuchowych ze stanowisk łowieckich epoki kamienia w Dudce i Szczepankach na Mazurach
Kamienne narzędzia obuchowe ze stanowisk łowców-zbieraczy epoki kamienia są rzadkimi znaleziskami i zwykle pobieżnie publikowane. Z Dudki i Szczepanek pochodzi wyjątkowo liczny zbiór czterdziestu kamiennych narzędzi obuchowych, ale bardzo zróżnicowanych. Wydzielono wśród nich sześć rodzajów – siekiery, ciosaki, młoty, pik, motyka i topór, ale siekiery i ciosaki dzielą się jeszcze na kilka typów. Uwzględniając podstawowy kształt i proporcje wydzielono ostatecznie aż 13 rodzajów-typów (taksonów) narzędzi obuchowych, a poszczególne egzemplarze różnią się jeszcze wieloma innymi cechami stylistycznymi, wielkością i masą, rodzajem surowca skalnego, czy techniką obróbki. Mimo bardzo szerokiego przedziału czasowego (od wczesnego mezolitu po późny neolit) tylko niektóre cechy stylistyczne wykazują pewne trendy chronologiczne.
Dariusz Król (Instytut Archeologii, Uniwersytet Rzeszowski), Jakub Niebieszczański (Wydział Archeologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Iwona Hildebrandt-Radke (Instytut Geoekologii i Geoinformacji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Aleksandra Sznajdrowska-Pondel (Pracownia Archeologiczna Aleksandra Sznajdrowska-Pondel)
Cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych na obszarze lessów podkarpackich. Nowe dane, nowe interpretacje
Badania archeologiczne realizowane w ostatnim piętnastoleciu na terenie lessów podkarpackich ujawniły duży potencjał w studiach nad lokalną siecią osadniczą społeczności kultury pucharów lejkowatych w IV tys. BC. Składała się ona z różnych rozmiarów osad, monumentalnych cmentarzysk i licznych stanowisk o trudnej do określenia funkcji. Szczególnie interesujące są zagadnienia dotyczące rozprzestrzenienia i organizacji wewnętrznej monumentalnych nekropoli. Badania nowo odkrytych „pucharowych” grobowców w Pawłosiowie oraz ponowna analiza danych pochodzących z innych stanowisk pozwalają zaproponować kilka nowych interpretacji na temat funkcjonowania tego rodzaju cmentarzysk na terenie lessów podkarpackich.
Dariusz Manasterski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski), Joanna Kałużna-Czaplińska (Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Łódzka), Katarzyna Januszek (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski), Aleksandra Cetwińska (Centrum Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski; Polska Akademia Nauk, Muzeum Ziemi w Warszawie), Angelina Rosiak (Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Łódzka), Adam Wawrusiewicz (Muzeum Podlaskie w Białymstoku)
Konsumpcja żywności i napojów wśród społeczności późnego neolitu i wczesnej epoki brązu w strefie pogranicza nizin Wschodu i Zachodu Europy. Przypadek miejsc obrzędowych
Wystąpienie dotyczy projektu, którego celem jest wykrycie i oznaczenie związków organicznych (poprzez analizę frakcji lipidowej), zachowanych w naczyniach ceramicznych społeczności zamieszkujących szeroko rozumianą strefę pogranicza nizin Wschodu i Zachodu Europy w okresie między 2500 BC a 1500 BC. Wyniki przedstawionych badań w połączeniu ze znaleziskami pokonsumpcyjnych szczątków organicznych mogą mieć kluczowe znaczenie w pozyskiwaniu danych o gospodarce żywnościowej różnych ugrupowań kulturowych zamieszkujących ten obszar u schyłku neolitu i na początku epoki brązu. W ramach wystąpienia zostaną zaprezentowane uzyskane wyniki i ich interpretacje, odnoszące się do zawartości naczyń z obiektów o charakterze obrzędowym z wyłączeniem pochówków.
Szymon Modzelewski (Dział Archeologii Muzeum Historyczno Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim (Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki))
Krzemionki i pradziejowa gospodarka
Obchodzona w ubiegłym roku setna rocznica odkrycia neolitycznych i wczesnobrązowych kopalń krzemienia pasiastego w Krzemionkach (woj. świętokrzyskie, pow. ostrowiecki, gm. Bodzechów) skłania do refleksji nad stanem badań tego niezwykłego obiektu i nad jego znaczeniem w pradziejach. Krzemionki były przede wszystkim miejscem wydobycia i przetwarzania surowca, jakim był krzemień. Kwestie związane z metodami pracy górników i krzemieniarzy, transportem, dystrybucją i wymianą siekier krzemiennych wymagają dalszych badań i refleksji teoretycznej. Wymienione problemy są związane z kwestiami dotyczącymi kształtu gospodarki społeczności neolitu i wczesnej epoki brązu, zamieszkujących obszary Europy Środkowej. Dzięki wiedzy zgromadzonej w czasie minionych lat badań można podjąć próbę analizy zagadnienia gospodarczego znaczenia krzemionkowskich kopalń. Podstawowe pytanie brzmi: jakie było znaczenie miejsc masowego pozyskiwania surowców, takich jak Krzemionki w systemie gospodarczym neolitu i wczesnej epoki brązu?
Dominik Kacper Płaza (Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi)
Paleolit schyłkowy w Polsce Środkowej
Historia badań nad społecznościami ze schyłkowego paleolitu w Polsce środkowej ma już prawie 100 lat. Jednym z pierwszych badaczy był Konrad Jażdżewski, który pod koniec lat 20-tych jako student archeologii na Uniwersytecie Poznańskim penetrował m.in. okolice Zakola Załęczańskiego. Od 1945 roku dalszy postęp w badaniach nad schyłkowym paleolitem związany jest głownie z aktywnością pierwszych uczniów Konrada Jażdżewskiego czyli Marią i Waldemarem Chmielewskimi z Muzeum. Zarówno ich badania powierzchniowe jak i wieloletnie prace w Cichmianie, Katarzynowie czy Witowie dostarczyły zróżnicowanych materiałów z końca paleolitu. Po przeprowadzce Waldemara a później Marii Chmielewskich z Łodzi do Warszawy, samodzielne prace nad epoką kamienia prowadziła Ewa Niesiołowska. W tym samym czasie w południowej części woj. łódzkiego niezależne badani prowadził Bolesław Ginter. Od 1973 roku dużą aktywność w badaniach społeczności schyłkowo paleolitycznych wykazywał Krzysztof Cyrek prowadząc do 1998 roku prace w Zakolu Załęczańskim oraz nad Pilicą w Łęgu Ręczyńskim. Osobne prace w latach 80-tych i 90-tych prowadzone były przez pracowników PMA w Warszawie nad Pilicą częściowo zahaczające o Polskę środkową. Ostatnie 25 lat to znaczny przyrost bazy źródłowej związany z wielkimi inwestycjami. Można m.in. wymienić prace związane z kopalnią w Bełchatowie czy liniowe inwestycje przy budowie autostrad oraz dróg ekspresowych. Poza nielicznymi przypadkami nie dostarczyły one bogatych, wielotysięcznych zespołów, ale na większości stanowisk udało się odkryć pojedyncze zabytki związane z aktywnością człowieka w końcu plejstocenu. Niezwykle ważnym aspektem, który pozwala z nadzieją spojrzeć na przyrost wiedzy o życiu ludzi w paleolicie schyłkowym są intensywne prace geomorfologów oraz palinologów na torfowiskach w Polsce środkowej. Można wymienić badania w Aleksandrowie Łódzkim, Bęczkowicach, Kożminie czy Żabieńcu. Połączenie danych archeologicznych i środowiskowych może przynieść ciekawe rezultaty i pokazać, że obszar położony pomiędzy Wartą, Bzurą i Pilicą jest istotnym element paleolitycznej giga układanki w Europie.
Katarzyna Pyżewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski), Witold Grużdź (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie)
Reinterpretacja zespołów oryniackich z Góry Puławskiej
W prezentowanym referacie chcemy skupić się na wynikach reanalizy materiałów krzemiennych z Góry Puławskiej – najbardziej wysuniętego na północ Polski stanowiska ze śladami pobytu społeczności oryniackich. Studia przeprowadziliśmy przy zastosowaniu badań morfologicznych i mikroskopowych. Szczegółowym analizom poddaliśmy formy rdzeni oraz półsurowiec (w tym składanki) – wióry i wiórki, formy techniczne, jak odnawiaki, zatępce, odłupki z zaprawy, a także narzędzia formalne. Wszystkie uzyskane dane poddaliśmy weryfikacji w trakcie badań eksperymentalnych.
W efekcie podjętych studiów możliwym było szczegółowe zaprezentowanie dwóch metod wytwarzania półsurowca wiórowego stosowanych na terenie Góry Puławskiej, odzwierciedlających wytwórczość krzemieniarską we wczesnym górnym paleolicie. Przeprowadzone analizy mikroskopowe umożliwiły uszczegółowienie typów tłuków i retuszerów stosowanych podczas obróbki surowca krzemiennego. Równocześnie przeprowadzone analizy mikroskopowe miały na celu identyfikację funkcji narzędzi. Dzięki temu możliwym było nawiązanie do dyskusji na temat traktowania form karenoidalnych, zarówno drapaczy, jak i rylców przez społeczności oryniackie – czy należy taktować je jako rdzenie do pozyskiwania drobnego półsurowca wiórowego czy jako wytwory, których używano w codziennych czynnościach.
Adam Wawrusiewicz (Muzeum Podlaskie w Białymstoku), Michał Przeździecki (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski), Marcin Frączek (Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), Iga Szwed (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski), Katarzyna Pyżewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi. Relikty zachowań funeralno-obrzędowych na stanowisku wydmowym w Grądach-Woniecko
Obszary Podlasia z pewnością należą do regionów kluczowych dla poznania zarówno genezy, jak i specyfiki zachodniej rubieży subneolitu wschodnioeuropejskiego, który wymiarze klasyfikacji kulturowej możemy łączyć z kultura niemeńską. Identyfikacja tych ugrupowań, ugruntowana na bazie źródłowej i opracowaniach powstałych niemal pół wieku temu, przez kolejne dziesięciolecia pozostawiała wiele do życzenia. Do niedawna dokumentowano tu wyłącznie relikty stanowisk osadowych, które identyfikowano poprzez obecność specyficznej ceramiki. Brakowało jakichkolwiek przesłanek pozwalających na zdefiniowanie podstawowych elementów zachowań gospodarczych, społecznych czy obrzędowych. Dotyczy to m.in. obrządku pogrzebowego, który przez dziesięciolecia pozostawał nieuchwytny metodami archeologicznymi. Pierwsze symptomy zmian tego stanu rzeczy zaobserwowano w trakcie analizy niezwykle bogatych źródeł pozyskanych w latach 70. XX w. na stanowisku w Grądach-Woniecko, woj. podlaskie. Jednak dopiero w pod koniec 2021 roku, wzmożona deflacja pola wydmowego doprowadziła do ujawnienia śladów rozległego cmentarzyska, którego elementem są również różnorodne świadectwa złożonych zachowań symbolicznych. Terenowe i gabinetowe prace badawcze wsparte licznymi analizami specjalistycznymi (m.in. datowaniami 14C, analizami izotopowymi, obserwacjami makro i mikroskopowymi) dostarczają obecnie szeregu nowych danych, które wymagają szerszej dyskusji i refleksji.
Adam Wawrusiewicz (Muzeum Podlaskie w Białymstoku), Michał Przeździecki (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski), Marcin Frączek (Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)
„Wyspa” na bagnach. Wstępne wyniki interdyscyplinarnych badań nad osadnictwem subneolitycznym w Lipsku nad górna Biebrzą
Stanowisko 81 w Lipsku, pow. augustowski zlokalizowane jest w obrębie rozległego kompleksu torfowisk górnego basenu Biebrzy. Badania wykopaliskowe prowadzone tu w różnym zakresie od 2019 roku dostarczyły nowych danych związanych głównie z aktywnością ugrupowań subneolitycznych obejmujących również ich wczesne, jeśli nie inicjalne etapy rozwoju. Bogaty inwentarz krzemienny współwystępuje tu ze znaleziskami ceramicznymi w zamkniętych sekwencjach stratygraficznych i obiektach nieruchomych. Znaleziska materiałów osteologicznych, w tym szczątków ryb umożliwiają przynajmniej częściowe określenie preferencji gospodarczych.
Znaczenie stanowiska w systemie funkcjonowania ugrupowań subneolitycznych, jak i wcześniejszych oraz późniejszych etapach osadniczych wynika z jego lokalizacji topograficznej i uwarunkowań paleogeograficznych. Kluczowym elementem ich rozpoznania są analizy profilu pobranego z centralnej części pobliskiego paleojeziora/rynny glacjalnej/starorzecza i późniejszego, holoceńskiego torfowiska.
Dagmara H. Werra (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Warszawa), Marcin Szeliga (Instytut Archeologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin), Katarzyna Pyżewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
Pochodzenie i wykorzystanie obsydianu w neolicie ziem polskich – na przykładzie materiałów z Opatowa, Polska południowo-wschodnia
Obsydian ze względu na swoje szczególne właściwości fizyczne, a także walory estetyczne, był szeroko wykorzystywany przez społeczności prehistoryczne Europy. Najstarsze ślady używania tego surowca przez społeczności pradziejowe na terenie Polski datowane są na paleolit i mezolit. Znaczący wzrost jego wykorzystania miał miejsce jednak dopiero w okresie rozwoju społeczeństw rolniczych we wczesnym i środkowym neolicie. W późnym neolicie obserwuje się wyraźny zanik jego użytkowania.
Zagadnienie pochodzenia i wykorzystania obsydianu w neolicie ziem polskich zostanie zaprezentowane na przykładzie materiałów z Opatowa, eponimicznego stanowiska grupy samborzecko-opatowskiej kultury lendzielskiej. W prezentacji skupimy się na technologiczno-morfologicznej, geochemicznej i traseologicznej charakterystyce obsydianów z tego stanowiska, stanowiących jedną z największych kolekcji wytworów z tego surowca po północnej stronie Karpat.
Badania finansowane przez Narodowe Centrum Nauki (OPUS 15 2018/29/B/HS3/01540).
Jarosław Wilczyński (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polska Akademia Nauk, Kraków), Lengyel György (Hungarian National Museum, Budapeszt, Węgry), Martin Novák (Czech Academy of Sciences, Institute of Archaeology, Brno, Czechy), Marc Händel (Austrian Archaeological Institute, Austrian Academy of Sciences, Wiedeń, Austria), Damian Stefański (Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków)
Co w lessie piszczy. Badania górnopaleolitycznych stanowisk centralnej Europy – stare stanowiska, nowe informacje
W niniejszej prezentacji chcielibyśmy się skupić nad wynikami badań terenowych prowadzonych przez nas w ostatnich latach miedzy innymi na takich stanowiskach jak Dolní Věstonice I (Czechy), Jaskinia Istállóskő (Węgry), Piekary IIa i Jaskinia Mamutowa (Polska). Podczas naszego wystąpienia pragnęlibyśmy zaprezentować wstępne wyniki naszych prac oraz perspektyw przyszłych badań terenowych i laboratoryjnych. W szczególności chcielibyśmy podzielić się informacjami dotyczącymi nowych ustaleń na temat chronologii osadnictwa górnopaleolitycznego i typologii inwentarzy kamiennych.
Tadeusz Wiśniewski (badacz niezależny, Lublin)
Paleolit schyłkowy na Lubelszczyźnie. Badania i odkrycia w 2022 roku
W 2022 r. badania wykopaliskowe przeprowadzono na stanowisku 2 w Lublinie-Zemborzycach III (wcześniej w literaturze jako Lublin-Zemborzyce, ul. Rosy – Wiśniewski, Niezabitowska-Wiśniewska 2021). Były one kontynuacją prac prowadzonych w 2017 roku, podczas których odkryto pozostałości obozowiska technokompleksu z tylczakami oraz ślady osadnictwa neolitycznego. W 2022 roku zbadano 16 m2 uzyskując w sumie 148 zabytków, potwierdzających wcześniej rozpoznany wielokulturowy charakter stanowiska.
W miejscowości Lechówka, pow. chełmski, w bezpośredniej okolicy czynnej kopalni piasku, zebrano z powierzchni kilkadziesiąt zabytków krzemiennych. Część z nich znaleziona została w obrywach profili powstałych w trakcie eksploatacji piasku. Pozyskane artefakty krzemienne pochodzą z okresu paleolitu schyłkowego i najprawdopodobniej łączyć należy je z kulturą świderską. W związku z powyższym na terenie kopalni prowadzony jest nadzór archeologiczny oraz badania ratownicze. Stanowisko położone jest w odległości 1 km od innej kopalni piasku, w której odkryto znaną już w literaturze przedmiotu wychodnię tzw. krzemienia rejowieckiego (np. Dobrowolski et al. 2022).