Organizator: Piotr Jaworski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Forma sesji: stacjonarna
Język sesji: polski
Data: 19.03.2024 (wtorek)
Miejsce: Budynek Wydziału Archeologii UW, Warszawa, sala 2.12
Badania w Ptolemais, zapoczątkowane w 2001 r. przez prof. Tomasza Mikockiego, otworzyły nowy rozdział w historii polskiej archeologii śródziemnomorskiej. Dzięki imponującym odkryciom terenowym i dorobkowi publikacyjnemu archeolodzy z dawnego Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego na stałe weszli do ekskluzywnego grona badaczy Cyrenajki. Badania powierzonego nam skrawka starożytnej Grecji położonego na libijskim wybrzeżu Afryki trwały zaledwie 10 lat. Wybuch wojny domowej w Libii w 2011 r. gwałtownie przerwał aktywność terenową i ograniczył, choć nie przerwał całkowicie, działalność badawczą polskich archeologów. Przyszedł czas na naukowe opracowanie zgromadzonych materiałów i pracę nad publikacjami. W 2022 r. sytuacja wewnętrzna w Libii znacząco poprawiła się i podpisana została nowa koncesja wykopaliskowa. Pierwsze po długiej przerwie badania terenowe w Ptolemais miały miejsce w 2023 r. Na rok 2024 zaplanowano wznowienie badań wykopaliskowych. Sesja ma na celu prezentację dorobku Misji Ptolemais, jej osiągnięć w zakresie dotychczasowych oraz nowo podjętych kierunków badań, perspektyw rozwoju, ale również nowych zagrożeń dla dziedzictwa archeologicznego Libii. Ma być swego rodzaju bilansem otwarcia.
Szczegółowy program sesji tutaj.
Abstrakty:
Artur Brzóska (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Nieinwazyjne badania podwodne w antycznym porcie Ptolemais w Libii. Nowe technologie – nowe perspektywy
W dniach 01–30.06.2023 w antycznym mieście Ptolemais pracowała polska misja archeologiczna Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego pod kierownictwem dr. Piotra Jaworskiego. W ramach tej misji rekonesans podwodny prowadził Artur Brzóska. Pojawienie się nowoczesnych metod detekcji hydroakustycznej umożliwiło uzyskanie nowych danych pozwalających na próbę rekonstrukcji przestrzeni portowej i stref przybrzeżnych tego zabytkowego miasta. Efektem badań jest stworzenie dwóch map. Pierwsza to mapa batymetryczna pokazująca rozkład głębokości w porcie i strefie przybrzeżnej miasta. Druga mapa to mozaika sonarowa, która pozwala obserwować anomalie na dnie, dzięki czemu można spróbować je zinterpretować. Dzięki mapie głębokości możemy zrekonstruować zasięg portu i brzegu, uwzględniając obniżenie poziomu wody o 2 m. Świadczy to o tym, że port był zdecydowanie mniejszy od obecnej linii brzegowej. Mapa mozaiki sonarowej pokazuje nam dokładne położenie i przebieg wschodniego falochronu. Dodatkowo, dzięki pewnej ilości zdjęć lotniczych wykonanych dronem, sporządzono ortofotomapę fragmentów portu, co także pozwoliło dostrzec nowe elementy konstrukcyjne. To wszystko powoduje, że perspektywy badawcze są bardzo obiecujące.
Krzysztof Chmielewski (Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Polska)
Stare i nowe wyzwania konserwatorskie w Ptolemais
W latach 2002–2010 w trakcie trwających w Ptolemais wykopalisk archeologicznych równolegle prowadzono prace konserwatorskie przy eksplorowanych zabytkach. Przede wszystkim wzmacniano sukcesywnie odsłaniane mozaiki posadzkowe oraz malowidła ścienne. Niektóre z nich zabezpieczono i pozostawiono na stanowisku, inne z różnych przyczyn, przeniesiono do pobliskiego muzeum. Między innymi w 2007 roku trafiły tam zdjęte ze ścian liczne fragmenty malowideł. Miały być one stopniowo konserwowane i przygotowywane do ekspozycji. W 2011 roku wydarzenia polityczne w Libii przerwały te plany. Po trzynastu latach wstępnie oceniono stan zachowania i aktualne zagrożenia dla zabytków. Ich dalsza konserwacja wraz z niezbędnymi działaniami przy planowanych pracach wykopaliskowych będą nowymi wyzwaniami dla konserwatorów dzieł sztuki.
Piotr Jaworski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Ptolemais. Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość
W czerwcu 2023 roku, po 13 latach przerwy wymuszonej przez znane wszystkim dramatyczne wydarzenia, który miały miejsce w Libii, do Ptolemais wróciła ekspedycja Wydziału Archeologii Wydziału Historycznego. Badaczom z WA UW – zgodnie z wieloletnią tradycją – towarzyszył konserwator dzieł sztuki z ASP w Warszawie, prof. Krzysztof Chmielewski. Nadrzędnym celem miesięcznego pobytu w Ptolemais było przygotowanie się do planowanej na rok 2024 kampanii wykopaliskowej. Dlatego szczególny nacisk położono na inwentaryzację znalezisk z lat 2001–2010, które po 2011 roku zgromadzono w jednym z pomieszczeń lokalnego muzeum oraz znalezienie dla nich nowej powierzchni magazynowej. Dokonano także oceny konserwatorskiej stanu zachowania odkrytych w trakcie 10 pierwszych sezonów badań mozaik, malowideł i dekoracji architektonicznej i opracowano program niezbędnych działań w przyszłości. Ponadto zabezpieczono zaplecze logistyczne naszej działalności na miejscu. Sezon 2023 miał także swój wymiar badawczy. Misja Ptolemais wkroczyła na nowe pole aktywności terenowej, rozpoczynając program nieinwazyjnych badań portu starożytnego miasta. Epigraficy z WA UW zadokumentowali nowe i nieopublikowane inskrypcje odkryte na terenie miasta. Opracowane zostało także 300 nowych znalezisk monetarnych znajdujących się w zbiorach miejscowego muzeum. W referacie przypomniany zostanie dorobek pierwszego etapu badań archeologicznych w Ptolemais prowadzonych w latach 2001–2010, zaprezentowane zostaną działania podjęte w sezonie 2023 oraz przedstawione plany na przyszłość.
Adam Łajtar (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Ptolemais 2023: Badania epigraficzne
Rekonesans przeprowadzony w Ptolemais w czerwcu 2023 roku miał swoją stronę epigraficzną. Jej głównym celem była dokumentacja inskrypcji greckiej odkrytej trzy lata temu w rejonie bramy Tokry. Inskrypcja okazała się katalogiem osób, prawdopodobnie efebów, datowanym na drugą połowę okresu hellenistycznego. Przy okazji prac porządkowych w magazynach muzealnych i wokół nich stwierdzono obecność około dwudziestu nieopublikowanych inskrypcji greckich i łacińskich; musiały one zostać odkryte i przetransportowane do muzeum w ostatnich pięćdziesięciu latach. Odkryto także inskrypcję grecką na bloku wtórnie użytym w konstrukcji tzw. rezydencji duksa. Wystąpienie poświęcone będzie prezentacji tego materiału.
Jerzy Żelazowski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Architektura mieszkalna w Ptolemais (Cyrenajka) po stu latach badań archeologicznych. Bilans i perspektywy
Archeolodzy z różnych krajów działający w Ptolemais (Cyrenajka) od pierwszych dziesięcioleci XX wieku często ze względów pragmatycznych koncentrowali się na zabudowie mieszkalnej miasta. W rezultacie zostało odsłoniętych kilkanaście większych lub mniejszych domów, które od okresu hellenistycznego do przybycia Arabów w poł. VII wieku n.e. pozwoliły badaczom nakreślić pewną ewolucję architektury prywatnej w czasach ptolemejskich i potem w ramach państwa rzymskiego. Niestety słabością tych badań był brak precyzyjnego datowania domów i ich przekształceń, wynikający z różnych uwarunkowań metodologicznych. Efektem tej sytuacji stały się dyskusje, na ile architektura mieszkalna w Ptolemais odzwierciedla, może lepiej datowane zjawiska świata grecko-rzymskiego w innych regionach, czego koronnym przykładem jest Palazzo delle Colonne, czy też Villa delle Quatro Stagioni. W konsekwencji badacze zaczęli zastanawiać się, czy z perspektywy historii miasta można wyodrębnić bezpośrednie wpływy aleksandryjskie, czy też szerzej greckie i odróżnić je od późniejszego oddziaływania w okresie Cesarstwa rzymskiego. W tych dyskusjach zabrali głos także archeolodzy polscy dzięki wykopaliskom w jednej z insul miasta, które doprowadziły do odkrycia zróżnicowanej zabudowy mieszkalnej, w tym znanego Domu Leukaktiosa z II–III wieku n.e. Przy wszystkich wątpliwościach natury chronologicznej architektura mieszkalna Ptolemais pozwala jednak dostrzec bardzo wyraźnie przekształcenia zabudowy i jej wykorzystywania w okresie późno antycznym, co jest fascynującym zagadnieniem w kontekście transformacji miasta antycznego i jego kultury. Aktualne badania koncentrują się na uszczegółowieniu obrazu poprzez analizy materiałów ze „starych” wykopalisk, co otwiera nowe perspektywy rozumienia ewolucji świata antycznego w swoim naturalnym środowisku, jakim było miasto.