kierownik badań: dr Jan Szymański
miejsce badań: stanowisko archeologiczne San Isidro, departament Sonsonate, Salwador, Ameryka Środkowa
San Isidro zlokalizowane jest pośrodku naturalnego korytarza łączącego wybrzeże Pacyfiku z żyznymi dolinami interioru.
charakterystyka stanowiska: Stanowisko poddane systematycznej erozji przez ciężkie maszyny rolnicze. Obecnie widocznych jest około 50 pozostałości po architekturze monumentalnej, rozsianych na przestrzeni ok. 6,5 km2. Datowanie powierzchniowych kolekcji ceramicznych zawiera się w Środkowym (1000 – 400 BC) i części Późnego (400 – 1 BC) Okresu Preklasycznego. San Isidro najprawdopodobniej pełniło funkcję dużego centrum regionalnego na południowo-wschodnich rubieżach Mezoameryki, oraz na zachodnich krańcach Ameryki Centralnej.
W efekcie prospekcji przy użyciu dronów, do 2022 roku udało się zarejestrować ponad 50 struktur. Trwa ich weryfikacja terenowa.
instytucje uczestniczące w badaniach: Uniwersytet Warszawski, Dirección de Arqueología del Ministerio de Cultura (Salwador)
datowanie: wstępne, ~1000 – 1 BC
finansowanie:
2021-2024 – Grant „Sonata” nr 2019/35/D/HS3/00219 pt. „Na kresach Mezoameryki: badania archeologiczne stanowiska San Isidro w Salwadorze”
2019 – środki w ramach programu „Strategie doskonałości – uczelnia badawcza”
2018 – Grant NCN „Miniatura” (ID 381403),
opis badań: Dotychczas odbyło się siedem kampanii badawczych, w tym dwie prospekcyjne (2018 i 2019), jedna geofizyczna (luty 2021), trzy wykopaliskowe (marzec-maj 2021, 2022, 2024), oraz jedna laboratoryjna (2023).
W 2018 roku przeprowadzono prospekcję powierzchniową, a także opracowanie fotogrametryczne widocznych pozostałości przy użyciu drona. Stworzono wstępny plan stanowiska. Prace nad stworzeniem planu stanowiska trwały także przez lata 2019-2021. W 2021 roku rozpoczęto etap prac wykopaliskowych, skoncentrowany na trzech głównych obszarach San Isidro: grupie Trapiche, grupie Cerrito, oraz strukturze El Pato.
Struktura Cerrito 1 przed badaniami.
W trakcie wykopalisk okazało się, że największe struktury San Isidro wykonane są głównie z spiętrzanej na mokro gliny. Wewnątrz największej budowli stanowiska – Cerrito 1 – odkryto pozostałości wcześniejszej piramidy, prawdopodobnie zwieńczonej niewielką budowlą o charakterze rytualnym, celowo zawaloną podczas rozbudowy. Na podstawie analiz radiowęglowych datowanie procesu rozbudowy określono w przybliżeniu na rok 400 BC, podczas gdy wstępne dane ceramiczne wskazują, że wcześniejsza substruktura powstała nie wcześniej niż ok. 650 BC.
Nieskomplikowane metody konstrukcyjne kontrastują z wyjątkowo dużymi rozmiarami stanowiska, a także z bogatymi ofiarami, celowo złożonymi w wypełnisku Cerrito 1. Wśród nich znaleziono kilka stosów naczyń wstawionych jedno w drugie, jadeitową biżuterię w postaci rurek i paciorków, oraz miniaturową zawieszkę przedstawiającą abstrakcyjną postać z głową ptaka i skrzyżowanymi rękami. Obok znajdowała się grupa dużych ceramicznych figurek z ruchomymi głowami, w tym jedna przedstawiająca mężczyznę o wytatuowanej twarzy, którym towarzyszyły dwie mniejsze, zapewne symbolizujące dzieci. Figurki takie, znane jako typ Bolinas, są niezwykle rzadkie. Charakter i ułożenie znalezisk sugeruje, że podczas rozbudowy Cerrito 1 złożono tam pochówek z bogatymi darami, jednak ciało nie zachowało się z uwagi na silnie kwasową glebę i inne, niesprzyjające warunki tafonomiczne.
Co interesujące, figurki i ptasia zawieszka mają bliskie analogie na współczesnym San Isidro stanowisku Tak’alik Ab’aj, leżącym ok. 400 km na zachód, na południowych stokach pacyficznych Wyżyn Gwatemali. Znaleziono tam dobrze zachowany pochówek władcy z jadeitowym naszyjnikiem, którego centralny element stanowiła stosunkowo duża zawieszka w kształcie postaci ludzkiej z ptasią głową i skrzyżowanymi na piersi rękoma. Przy głowie władcy ułożono sześć dużych figurek Bolinas, z których jedna miała ruchomą głowę.
Dalsze analogie wskazują, że obie zawieszki, tj. ta z San Isidro, oraz ta z Tak’alik Ab’aj, choć zostały wykonane z jadeitu pochodzącego z Gwatemali, to przedstawiają postać typową dla ikonografii znanej z Kostaryki, a więc ok. 1000 km w przeciwną stronę, na wschód od San Isidro. Wszystko to wskazuje na istnienie w bardzo wczesnym okresie szlaku, którym wędrowały przedmioty, ale także zapewne idee, przekraczając granice obszarów kulturowych znanych jako Mezoameryka na zachodzie i Obszar Istmo-Kolumbijski na wschodzie.
Szereg przedmiotów znalezionych tuż pod powierzchnią szczytu Cerrito 1, w tym resztki kalcytowego lub trawertynowego naczynia, oraz miniaturowa jadeitowa maska przedstawiająca czaszkę małpki, pochodzą prawdopodobnie ze znacznie późniejszych czasów (tzw. Okres Postklasyczny, 900-1520 AD), z okolic Centralnego Meksyku. Prawdopodobnie grupy etnolingwistyczne, które migrowały wzdłuż Pacyfiku w czasach poprzedzających konkwistę, składały ofiary na imponujących ruinach dawno opuszczonego miasta.
Badania w San Isidro trwają. Niniejsza strona będzie (nieregularnie) aktualizowana.
bibliografia:
2022; Szymański J.; K. Misiewicz; R. Mieszkowski; J. Martecki, Regional Patterns, Local Techniques: Remote Sensing and Archaeology at prehispanic site of San Isidro, El Salvador, Journal of Archaeological Science: Reports 45.
2020; Szymański J.; Recent Research at San Isidro, El Salvador, in the Context of the Southeastern Mesoamerican Archaeology, Estudios Latinoamericanos 40:1-28.
2018; Szymański J., M. Mendez, M. Toledo, J. Avalos Campos, R. Cabrera, R. Cea; San Isidro: Large Preclassic site at the eastern edge of the Maya Culture, Mexicon 40(40): 100-104.