Organizatorzy: Marcin Białowarczuk, Artur Grabarek, Michał Przeździecki, Katarzyna Pyżewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Forma sesji: hybrydowa
Data: 14.03.2022 r.
Proponowany przez nas temat sesji „Epoka kamienia – odkrycia, metody, interpretacje” obejmuje szeroko pojętą problematykę epoki kamienia. Zeszłoroczna sesja poświęcona była interpretacjom oraz podsumowaniom realizowanych projektów. W tym roku chcielibyśmy zaproponować prezentacje najnowszych wyników badań – terenowych, jak i laboratoryjnych. Sesja będzie poświęcona aktualnym rezultatom studiów nad społecznościami epoki kamienia, otaczającym ich środowisku, a także wynikom analiz nad źródłami krzemiennymi, ceramicznymi oraz kostnymi.
Szczegółowy program sesji tutaj.
Abstrakty:
Dariusz Bobak (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Polska), Maria Łanczont (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Przemysław Mroczek (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Marta Połtowicz-Bobak (Instytut Archeologii, Uniwersytet Rzeszowski, Polska), Karol Standzikowski (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska)
Nowe ślady osadnictwa górnopaleolitycznego na Płaskowyżu Głubczyckim
Badania archeologiczne prowadzone w ciągu ostatnich dwudziestu lat na Płaskowyżu Głubczyckim pozwalają na identyfikację nowych stanowisk paleolitycznych. Sezon badawczy 2021 pozwolił na wstępne rozpoznanie dwóch kolejnych punktów osadniczych, które należy łączyć z górnym paleolitem: jest to nowoodkryte (w 2013 roku) stanowisko Dzbańce 21 (gm. Branice) oraz znane z prac archiwalnych stanowisko Bliszczyce 16 (pow. Branice). W Dzbańcach przeprowadzono wstępne sondażowe badania wykopaliskowe, w Bliszczycach prospekcję terenową.
W efekcie badań sondażowych w Dzbańcach odnaleziono warstwę z zabytkami zalegającymi in situ poniżej współczesnego humusu. Zabytki znajdują się w poziomie lessu silnie przetworzonego przez holoceńskie procesy glebowe. Obserwuje się bardzo duże hiatusy w sedymentacji. Ogółem pozyskano w sumie 82 artefakty krzemienne wykonane techniką łupania, w tym 37 z warstwy. Wszystkie znalezione zabytki wykonano z krzemienia występującego lokalnie w żwirach fluwioglacjalnych. W odkrytym inwentarzu znajduje się jeden rdzeń, niewielka seria narzędzi oraz debitaż i odpadki. Wszystkie te znaleziska doskonale łączą się z materiałami znalezionymi na powierzchni.
Na podstawie uzyskanych dotychczas, wciąż jeszcze skąpych informacji możemy wstępnie sklasyfikować badane stanowisko jako obozowisko grupy zbieraczy i łowców, których należy łączyć z kulturą grawecką. Nie wiemy jak duża część stanowiska się zachowała. Nie określono również bliższej chronologii w obrębie czasu trwania grawetienu.
Stanowisko w Bliszczycach, odkryte w latach 30. XX wieku nie zostało pozytywnie zweryfikowane w trakcie badań AZP. Dopiero w trakcie prowadzonej przez autorów tego komunikatu w 2021 roku prospekcji znaleziono serię zabytków w tym rdzeń i narzędzia. Zabytki, pokryte białą patyną, leżały na szczycie i bezpośrednio pod szczytem wzgórza, na ograniczonej przestrzeni o dość dobrze czytelnych granicach. Jednocześnie na powierzchni zaobserwowano liczne fragmenty łupków pochodzące z podłoża, co wskazuje na bardzo silną erozję podłoża a w efekcie niemożność określenia sytuacji stratygraficznej stanowiska. Cechy znalezionych zabytków nie pozwalają jak na razie na jednoznaczną odpowiedź na pytanie o przynależność taksonomiczną inwentarza (grawecki czy magdaleński), aczkolwiek wydaje się, że ta druga sugestia jest bardziej prawdopodobna. Wyjaśnienie tego zagadnienia będzie przedmiotem kolejnych badań.
Obydwa stanowiska będą przedmiotem dalszych prac zarówno terenowych jak i gabinetowych.
Piotr Chachlikowski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska)
„Dar glacjału” – eratyki fennoskandzkie. Lityczne eldorado pradziejowych mieszkańców Niżu Polski
Aktualny stan badań nad zasobem eratycznych surowców skalnych na Niżu Polskim poddaje w wątpliwość twierdzenia odnośnie braku, ewentualnie niskiej frekwencji pewnych gatunków skał wśród miejscowych kamieni polodowcowych. Wyjątkowo obfitym, a zarazem urozmaiconym pod względem litologicznym źródłem kamienia były dla mieszkańców tego obszaru w przeszłości lokalne nagromadzenia form skalnych, osadzone przez lądolód w osadach licznych form krajobrazu młodoglacjalnego. Przekonują o tym wyniki badań nad strukturą eratyków tworzących „warstwy” kamienionośne zdeponowane na Pojezierzu Lubuskim. Zasobność oraz bogactwo litologiczne miejscowych skał eratycznych eksponują niedocenianą dotąd rangę oraz atrakcyjność niżowego areału surowcowego w zaspokajaniu popytu na materiał do produkcji kamieniarskiej wśród pradziejowych społeczności tego obszaru. Jednocześnie owe lityczne relikty glacjalnej przeszłości niżu, skutecznie niwelowały „import” surowców skalnych z terenów ich naturalnych złóż.
Marcin Dziewanowski (Pracownia Archeologiczno – Konserwatorska „Jastrzębiec”, Przecław, Polska)
Początki neolitu na Dolnym Nadodrzu w świetle wyników mikroregionalnych badań osadniczych
Od połowy 9 dekady XX w. dokumentuję elementy sieci osadniczej VI i V tys. na Dolnym Nadodrzu. Do 2019 r. wytworzyłem nowe skupisko na Wzniesieniach Szczecińskich z osadą centralną KCWR oraz bardzo licznymi śladami osadnictwa rösseńskiego, wyjątkowego w skali Polski.
Po obronie rozprawy doktorskiej w 2019 r. rozpocząłem kolejny etap badań ukierunkowanych na rozpoznanie Dolnego Nadodrza jako postulowanego centrum kulturowego odgrywającego szczególną rolę w kontaktach między regionami. W swoich badaniach szczególną uwagę kieruję w stronę dorzecza Łaby i dolnego Renu, jako obszar pochodzenia społeczności ugrupowań kręgu wstęgowego na Wzniesieniach Szczecińskich.
W trakcie badań w latach 2018-2021 przebadałem relikty długich domów, a z jam przydomowych pozyskałem liczne zabytki masowe. Znacząco rozszerzyłem chronologię KCWR w regionie, pozyskałem artefakty o cechach mezolitycznych oraz ceramikę charakterystyczną dla ugrupowań z Zachodniej Europy.
W związku z faktem, iż badania terenowe nie zostały jeszcze zakończone na razie jedynie zakomunikuję najważniejsze znaleziska i przedstawię najważniejsze elementy projektu badawczego.
Artur Grabarek (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Materiały zabytkowe społeczności zakarpackich na stanowisku 6 w Podlesiu, gm. Oleśnica, woj. świętokrzyskie
Prowadzone od ośmiu lat badania wykopaliskowe na st. 6 w Podlesiu dostarczyły ogromnej ilości źródeł. Z powierzchni 11,5 ara pozyskano łącznie 22099 zabytków. Dominującą rolę odgrywają fragmenty naczyń. W sumie pozyskano ich ponad 18000. Przeważają przede wszystkim ułamki naczyń kultury ceramiki wstęgowej rytej, które należą do fazy nutowej, a w mniejszym stopniu do fazy żeliezowskiej. Obecność materiałów z obu faz, nie tylko potwierdza długą chronologię funkcjonowania osady. Niemniej poza ceramiką KCWR, na szczególną uwagę zasługują naczynia, które pod względem stylistyki, jak również zdobnictwa, można łączyć ze społecznościami kultury ceramiki wschodniolinearnej. Autor w swoim referacie zamierza zaprezentować najciekawsze przykłady, które w kontekście zabytków z obsydianu, jak również dzięki naczyniom KCWL, pozwolą z całą pewnością stwierdzić, że ówcześni mieszkańcy Podlesia, nie tylko nie leżeli na peryferiach świata wstęgowego, ale przede wszystkim byli ważną częścią rozległej sieci międzyregionalnych kontaktów.
Witold Grużdź (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska), Katarzyna Pyżewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Witold Migal (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska)
Nowe dane na temat zasiedlenia terenów południowo-wschodniej Polski w środkowym i górnym paleolicie
W prezentowanym referacie chcielibyśmy przybliżyć wyniki wstępnych badań terenowych w okolicy wychodni krzemienia czekoladowego w Iłży. Stanowiska datowane na epokę kamienia w tym miejscu zostały odkryte po raz pierwszy przez Stefana Krukowskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. W latach w latach 90 ubiegłego stulecia przeprowadzono kolejne badania terenowe, ale pozyskanych wówczas materiałów krzemiennych nie opublikowano. W ostatnim sezonie przeprowadziliśmy badania terenowe – prospekcję powierzchniową, odwierty przy użyciu sondy geologicznej, a także założyliśmy wykopy sondażowe. Chcieliśmy zweryfikować, czy rzeczywiście stanowisko nadal istnieje i czy możliwe jest odnalezienie pierwotnego miejsca zalegania zabytków datowanych na plejstocen. W efekcie podjętych prac mogliśmy określić zasięg stanowiska, jego chronologię oraz pozyskać materiały krzemienne o zróżnicowanej metryce. W trakcie badań odkryliśmy pozostałości eksploatacji i obróbki surowca krzemiennego. W referacie chcielibyśmy skupić się na śladach pobytu społeczności paleolitu środkowego i górnego. Zaprezentujemy pozostałości manifestujące się w postaci bifacjalnych narzędzi krzemiennych w typie noży Bockstein, rdzeni i produktów debitażu, a także form związanych z technologią wiórową. Przedstawimy wyniki studiów surowcowych, technologicznych i typologicznych wyróżnionych artefaktów krzemiennych.
Katarzyna Kerneder-Gubała (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska)
Schyłkowopaleolityczna kopalnia krzemienia czekoladowego Orońsko 2 (woj. mazowieckie) w świetle analiz materiałów krzemiennych i datowań C14
Stanowisko Orońsko 2 (pow. szydłowiecki, woj. mazowieckie) – kopalnia krzemienia czekoladowego – zlokalizowana jest w północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, w najbardziej na północ wysuniętej części złóż krzemienia czekoladowego. Badania archeologiczne prowadzone były tu od początku XX wieku przez Stefana Krukowskiego. Doprowadziły one do odkrycia szybów górniczych, łączonych z działalnością społeczności schyłkowopaleolitycznych.
Kolejne wykopaliskowe prace terenowe prowadzone nieprzerwanie od 2016 roku przez IAE PAN w Warszawie potwierdziły obecność kopalni krzemienia czekoladowego na stanowisku i pozwoliły na poszerzenie informacji z zakresu jej chronologii. Na podstawie wyników datowań C14 jak i analizy materiałów krzemiennnych można łączyć kopalnię ze schyłkiem Allerodu i Młodszym Dryasem.
Niniejsze wystąpienie ma na celu prezentację wniosków wynikających z analizy wytworów krzemiennych pozyskanych w wyniku najnowszych badań wykopaliskowych z szybów górniczych i zabranie głosu w dyskusji nad taksonomią i technologią krzemieniarstwa społeczności schyłkowego paleolitu.
Małgorzata Kot (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Claudio Berto (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Natalia Gryczewska (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Grzegorz Czajka (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Maryna Komar (Narodowe Muzeum Historii Naturalnej, Narodowa Akademia Nauki Ukrainy, Ukraina), Magdalena Moskal-del Hoyo (Instytut Botaniki im. Władysława Szafera, Polska Akademia Nauk, Polska), Marcin Szymanek (Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Hugues-Alexandre Blain (Institut Català de Paleoecologia Humana i Evolució Social (IPHES-CERCA), Uniwersytet Rovira i Virgili w Tarragonie, Hiszpania), Andrea Pereswiet-Soltan (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska)
When the Final Palaeolithic meets the Holocene: Newest results on ephemeral human occupation in Ciasna Cave (Kraków-Częstochowa Upland)
Ciasna Cave is located in Sąspowska Valley in Polish Jura. Currently, the site is almost entirely filled with sediments. It has a ca 30-m-long corridor with two entrances heading south and northeast. The site was excavated by prof. Waldemar Chmielewski in 1968-69. The archaeologist explored almost the whole sediment in front of the cave and the entrance discovering, beside scarce trances of Lusatian and Złocka cultures, traces of a unique Final Pleistocene short-time occupation. The Final Palaeolithic artefacts were found mostly in what was called layer 3 – the uppermost part of the loess layer containing a large number of ashes and charcoals. The single artefacts were also identified within the upper part of the loess layer (4) and within the Holocene humus layers (2 and 1). Besides the artefacts, Chmielewski identified a combustion structure within layer 3.
The artefacts have been recently analysed within the scope for the newly established research project. Additionally, a new fieldworks trenches were opened in order to collect additional laboratory samples.
The obtained results let us determine the chronology of the Final Palaeolithic human occupation to ca. 12,000-11,500 cal BP. The paleoenvironmental analyses show that layer 3 and the upper most parts of layer 4 were deposited just after the environmental shift that lead to the forest expansion registered between the last part of the Late Pleistocene and Early Holocene. The paper presents the stone assemblage discovered in Ciasna Cave in order to discuss its possible affinities with one of the Final Palaeolithic technocomplexes.
Larissa Kulakovska (Instytut Archeologii NANU, Kijów, Ukraina), Maria Łanczont (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Marta Połtowicz-Bobak (Instytut Archeologii, Uniwersytet Rzeszowski, Polska), Dariusz Bobak (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Polska), Laëtitia Demay (Muséum National d’Histoire Naturelle, Francja), Olesia Kononenko (Instytut Archeologii NANU, Kijów, Ukraina), Anna Lemanik (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska), Przemysław Mroczek (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Adam Nadachowski (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska), Karol Standzikowski (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Vitaly Usik (Instytut Archeologii NANU, Kijów, Ukraina)
Nowe badania na graweckim stanowisku Doroshivtsi III (Ukraina)
Stanowisko Doroshivtsi III należy do najważniejszych stanowisk późnograweckich w dolinie środkowego Dniestru. Prowadzone w 2019 r. badania były kontynuacją prac prowadzonych w latach 2006-12, praowadzonych przez międzynarodowy zespół pod kierownictwem L. Kulakovskiej z IN NANU w Kijowie. Wyniki prac rozpoczętych w 2019 wykazały znaczne różnice w stosunku do obszaru badanego podczas wcześniejszych sezonów. Różnice te mogą wynikać zarówno ze zmienności procesów sedymentacyjnych i postdepozycyjnych w skali lokalnej, jak i – w przypadku danych archeologicznych i paleontologicznych – ze zróżnicowania funkcjonalnego poszczególnych części stanowiska. Profil ukazuje sekwencje przeważnie warstwowych, wapiennych osadów eolicznych-koluwialnych, składających się z mułu ze zmiennym udziałem piasku i gliny oraz marginalnych domieszek lokalnego gruzu skalnego w językach soliflukcyjnych. Nagromadzenie szczątków fauny jest mniejsze niż w części stanowiska badanego we wcześniejszych sezonach. Obserwuje się natomiast większy niż się spodziewano udział mamutów z osobnikami zmarłymi in situ. Zabytki archeologiczne są nieliczne, ale ich cechy są analogiczne do tych, które odkryto we części stanowiska. Daty OSL dają podstawy do przypuszczeń, że większa część badanej sekwencji może być skorelowana z MIS 2. Większość skalibrowanych dat radiowęglowych uzyskanych z warstw kulturowych w sezonie 2019 jest związana ze stadiałem Heinricha (HS-2). Wyniki modelowania chronologicznego wskazują na stosunkowo krótki okres zajmowania stanowiska. Niemożliwe jest natomiast ścisłe skorelowanie warstw geologicznych i poziomów kulturowych wyznaczonych podczas wcześniejszych i obecnych badań.
Badania realizowane są w ramach projektu badawczego nr 2018/31/B/HS3/03125 pt. Środowisko i kultura graweckich i epigraweckich zbieraczy i łowców w dolinie Środkowego Dniestru.
Aldona Kurzawska (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Iwona Sobkowiak-Tabaka (Wydział Archeologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Karina Apolinarska (Instytut Geologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Anna Głód (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska)
Muszle małży na stanowiskach neolitycznych Polski
Muszle małży słodkowodnych z rodziny Unionidae to najliczniej znajdowane szczątki mięczaków na stanowiskach neolitycznych z terenu Polski. Mięczaki pozyskiwano najczęściej w najbliższej okolicy stanowiska, wykorzystywano je jako źródło pożywienia, a same muszle, jak pokazują nasze badania, były używane jako surowiec i źródło węglanu wapnia. Na stanowiskach muszle znajdywane są w warstwach kulturowych pojedynczo lub w mniejszych i większych skupiskach. Obiekty, w których odkryto muszle małży były dotychczas bardzo różnie interpretowane: jako śmietniki, a muszle jako szczątki po konsumpcji (śmietniska muszlowe), jamy gospodarcze w których małże przechowywane były w celach konsumpcji, czy magazyn surowca – muszli do wyrobu ozdób. Żadna z tych interpretacji nie była jednak poparta dowodami, a same małże rzadko były analizowane.
W prezentacji przedstawimy podjętą problematykę badawczą i metody badań małży słodkowodnych od pobierania prób na stanowisku archeologicznym po analizę materiałów w laboratorium. Zaprezentujemy również najnowsze wyniki naszych badań zarówno nad znaleziskami muszli, jak i artefaktów bezpośrednio z nimi związanymi.
Michał Leloch (Wydział Archeologii, Uniwersytetu Warszawskiego, Polska), Małgorzata Kot (Wydział Archeologii, Uniwersytetu Warszawskiego, Polska), Karol Szymczak (Wydział Archeologii, Uniwersytetu Warszawskiego, Polska)
Wyniki pierwszego sezonu prac na wysokogórskich stanowiskach ze sztuką naskalną w wąwozie Kyzyl Dara w Uzbekistanie
Na przełomie czerwca i lipca 2021 roku zespół Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadził pierwszy etap badań wąwozu Kyzyl Dara, położonego w górach wschodniego Uzbekistanu. Na stromych zboczach wąwozu, na wysokości od 2600 do 3100 m n.p.m., znajdują się płaskie skały pokryte tysiącami petroglifów. Wyjątkowe zagęszczenie przedstawień naskalnych w Kyzyl Dara zlokalizowano już w 2019 podczas powierzchniowych poszukiwań stanowisk środkowo paleolitycznych.
Wstępne rozpoznanie pozwoliło wówczas zdeterminować położenie głównego skupiska petroglifów i zgrubnie określić ich datowanie na epokę brązu i żelaza. Dopiero sezon 2021 pozwolił na organizację stałego obozu i przeprowadzenie systematycznych badań. W trakcie zeszłorocznych prac zadokumentowano kilka tysięcy petroglifów wykłutych na niemalże czterystu panelach. Prace obejmowały między innymi inwentaryzację przedstawień, dokumentację fotograficzną i wykonanie modeli 3D. Kyzyl Dara jest jednym z niewielu w rejonie, znanych do tej pory, obszarów o wyjątkowo dużym zagęszczeniu występowania petroglifów, które jednocześnie jest położone w obrębie gór wysokich.
Aldona Mueller-Bieniek (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Marcin Dziewanowski (Pracownia Archeologiczno – Konserwatorska „Jastrzębiec”, Przecław, Polska)
Pierwsi rolnicy Dolnego Nadodrza w świetle najnowszych badań archeobotanicznych
Stan badań nad początkami rolnictwa na Dolnym Nadodrzu jest powszechnie uznawany za słaby, dlatego szczególnie ważnymi dla dziedziny są wyniki materiałów pochodzących z ostatnich badań przeprowadzonych przez M. Dziewanowskiego na stanowiskach z VI i V tys. BC na Wzniesieniach Szczecińskich. Efektem badań archeologicznych, obok rozpoznania sieci osadniczej i przebadania reliktów długich domostw było pozyskanie materiałów przeznaczonych do badań bioarcheologicznych, o szczególnym znaczeniu dla studiów nad początkami gospodarki wytwórczej.
W niniejszym referacie zostaną zaprezentowane wstępne wyniki badań archeobotanicznych jam przydomowych domów KCWR nr 1, 7, 8, 10, 14 oraz obiektu nr 2/2018 łączonego z kulturą rösseńską. Zostaną one porównane m.in. z informacjami, jakie są dostępne dla Kujaw i Pojezierza Starogardzkiego.
Michał Przeździecki (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Technologia obróbki krzemienia w kulturze świderskiej – koncepcja, metoda, technika
Referat jest próbą podsumowania aktualnego stanu badań nad technologią obróbką surowców krzemiennych wśród społeczności kultury świderskiej. Jego główną oś wyznaczają wyniki studiów nad składankami ze stanowiska Wołkusz 5, gm. Lipsk, woj. podlaskie oraz stanowiska Kołomań 1, gm. Zagnańsk, woj. świętokrzyskie. Duża liczba oraz kompletność wykonanych składanek pozwoliła na przeprowadzenie szeregu analiz, umożliwiających wieloaspektową rekonstrukcję zachowań technologicznych, syntetyzowanych w ramach indywidualnych (autonomicznych) lub zgeneralizowanych (modelowych) łańcuchów operacji. Uzyskane wnioski porównano z wynikami analiz innych inwentarzy świderskich z obszaru Polski, co pozwoliło na ocenę ich reprezentatywności. Ważnym aspektem omawianych badań jest powiązanie zrekonstruowanych zabiegów technicznych z ich materialnymi korelatami tj. określonymi typami wiórów, odłupków bądź rdzeni.
Marcin M. Przybyła („Pryncypat Marcin Przybyła” – firma archeologiczna, Polska)
Nowe odkrycia grobowców megalitycznych kultury pucharów lejkowatych w zachodniej Małopolsce
Grobowce megalityczne kultury pucharów lejkowatych (określane jako megaksylony, grobowce typu Niedźwiedź lub grobowce bezkomorowe) są odkrywane na lessach zachodniej Małopolski począwszy od ostatniej ćwierci XX wieku. Znane były dotychczas z kilku zaledwie stanowisk (np. Zagaje Stradowskie, Niedźwiedź, Słonowice) i traktowane jako swoisty fenomen. Badania wykopaliskowe ostatnich lat, zarówno stacjonarne jak i ratownicze, doprowadziły do odkrycia niespodziewanie licznych kolejnych obiektów tego typu – zarówno pojedynczych grobowców, jak i całych cmentarzysk. Zmuszają nas one nowej refleksji na temat roli omawianych grobowców dla społeczności KPL w zachodniej Małopolsce.
Jerzy Sikora (Instytut Archeologii, Uniwersytet Łódzki, Polska), Dominik Kacper Płaza (Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Polska), Piotr Papiernik (Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Polska), Piotr Kittel (Katedra Geologii i Geomorfologii, Uniwersytet Łódzki, Polska), Joanna Rennwanz (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Magdalena Długosz-Lisiecka (Instytut Techniki Radiacyjnej, Politechnika Łódzka, Polska), Marcin Krystek (Katedra Geologii i Geomorfologii, Uniwersytet Łódzki, Polska)
Odkrycie reliktów osady KCWR w Ostrowitem (stan. 2), gm. Chojnice, woj. pomorskie
W trakcie trwających od 2000 r. regularnych, systematycznych badań archeologicznych wielokulturowego kompleksu osadniczego w Ostrowitem, gm. Chojnice, woj. pomorskie, na stanowisku 2, położonym na wschodnim brzegu jeziora Ostrowite, zarejestrowano obiekty Kultury Ceramiki Wstęgowej Rytej. Wspomniane obiekty zakwalifikować należy do kategorii jam – glinianek, wypełnionych zarówno osadami organicznymi i mineralnymi akumulowanymi w trakcie długotrwałego funkcjonowania, jak i szczątkami porozbiórkowymi zniszczonych obiektów naziemnych, które zapewne znajdowały się w pobliżu. Na stanowisku odkryto kilkaset fragmentów, zróżnicowanej ceramiki neolitycznej zarówno cienko jak i grubościennej zdobionej m.in. liniami rytymi oraz nutami z II fazy rozwoju KCWR. Bardzo interesujący jest zbiór zabytków krzemiennych zawierający typowy zestaw narzędzi m.in. z drapaczami oraz półtylczakami z wyświeceniami żniwnymi wykonanymi z surowców lokalnych oraz importowanych w tym z krzemienia czekoladowego. Obok przedmiotów krzemiennych, które można łączyć z zespołami KCWR na stanowisku odkryte zostały także zabytki związane z mezolitem, które mogą dać szansę na włączenie się do dyskusji o relacjach najstarszych neolitycznych rolników z mezolitycznymi łowcami i zbieraczami na Niżu Polskim. W wypełniskach obiektów KCWR ujawniono także obecność makroszczątków roślinnych w tym m.in. ziaren zbóż oraz grochu. Wykonane datowania radiowęglowe wyselekcjonowanych makroszczątków pozwalają na określenie chronologii wypełnisk na lata 5200-5000 BC. Wykonano także specjalistyczne analizy petrograficzne przedmiotów kamiennych (żaren) oraz analizy radiometryczne wybranych fragmentów ceramiki naczyniowej.
Iwona Sobkowiak Tabaka (Wydział Archeologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Bernadeta Kufel-Diakowska (Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski, Polska), Aleksandr Diachenko (Instytut Archeologii, Narodowa Akademia Nauk Ukrainy, Ukraina)
Wytwórczość krzemieniarska z trypolskiej osady w Kamieńcu Podolskim (Tatarysky)
W referacie przedstawione zostaną wyniki analiz technologicznych, typologicznych, surowcowych i funkcjonalnych zespołu krzemiennego ze stanowiska Kamieniec-Podolski (Tatarysky), datowanego na 3950-3900 BC (faza BII rozwoju kultury zachodniotrypolskiej). Zespół ten prezentowany jest na szerokim tle porównawczym stanowisk z obszaru leśno-stepowej Ukrainy. Obróbka krzemienia koncentrowała się na produkcji wiórów, przeznaczonych następnie do wyrobu narzędzi, wytwarzanych z dobrej jakości surowca (głównie wieku turońskiego). Jednak preferencje w zakresie wykorzystania surowca zmieniały się w zależności od regionu i miejsca.
Magdalena Sudoł-Procyk (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska), Hubert Binnebesel (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska), Magdalena Malak (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska)
Krzemień czekoladowy z Doliny Udorki w świetle najnowszych badań wykopaliskowych na stanowisku Poręba Dzierżna 24 oraz prospekcji terenowych w rejonie wychodni surowca
Krzemień czekoladowy ze środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jest obecnie przedmiotem intensywnych badań finansowanych ze środków grantu Narodowego Centrum Nauki nr 2018/30/E/HS3/00567. Jednym z głównych założeń projektu, jest rozpoznanie stanowiska górniczego w Porębie Dzierżnej (gm. Wolbrom, woj. małopolskie).
Stanowisko Poręba Dzierżna 24, położone jest w Dolinie Udorki (środkowa część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej). Prospekcje terenowe wraz z badaniami LIDAR pozwoliły wykryć znaczącą ilość dołów, których górniczy charakter potwierdziły badania sondażowe w latach 2018-2019. Od 2020 roku trwają kompleksowe badania interdyscyplinarnego zespołu.
Referat ma na celu prezentację najnowszych ustaleń oraz interpretacji dotyczących stanowiska w odniesieniu do wyników badań wykopaliskowych uzyskanych w 2021 roku. Zaprezentowane zostaną także wstępne wyniki analizy przestrzennej zabytków krzemiennych.
Dodatkowo autorzy przedstawią efekty prospekcji terenowych przeprowadzonych w minionych sezonach w mikroregionie, jak i perspektywy badawcze na najbliższe lata. Pierwsze ustalenia wykazały obecność nowych stanowisk z wyrobami wykonanymi z lokalnego krzemienia czekoladowego oraz poszerzenie zasięgu wychodni tego surowca.
Stanisław Wilk (Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska)
W poszukiwaniu początków eneolitu na Wyżynie Małopolskiej
Jednostkami taksonomicznymi, które należy łączyć z procesem wprowadzania w Małopolsce wzorców epoki miedzi/eneolitu, obejmujących m.in. gruntowną zmianę struktur społecznych oraz znajomość metalurgii miedzi, są kultura lubelsko-wołyńska i grupa wyciąsko-złotnicka. Pomimo wielu lat badań niektóre kwestie dotyczące obu ugrupowań, takie jak chronologia absolutna i periodyzacja oraz kierunki powiązań z centrami kulturowymi epoki miedzi, nadal budzą kontrowersje. Zagadnienia te stały się przedmiotem wieloaspektowej analizy przeprowadzonej w ramach projektu NCN Preludium 13 pt. „Adaptacja zakarpackich wzorców kulturowych epoki miedzi w młodszych kulturach naddunajskich na Wyżynie Małopolskiej” realizowanego przez autora od 2018 r. na Wydziale Historycznym UJ. W wyniku przeprowadzonych badań zaproponowano nową chronologię obu małopolskich ugrupowań, obejmującą lata 4050/4000-3700 BC, jak również wysunięto tezę o istnieniu, datowanej na ok. 4250/4200-4100/4050 BC, fazy inicjalnej eneolitu. Jej archeologicznym świadectwem są obiekty zawierające materiały o cechach kultury Bodrogkeresztúr, grupy Ludanice i kultury Balaton-Lasinja oraz lokalnych ugrupowań późnoneolitycznych, odkryte m.in. na stan. 2 w Książnicach, na stan. Wzgórze Zawichojskie w Sandomierzu, na stan. 3 w Miechowie, na stan. 43 w Bochni-Chodenicach, na stan. 24 w Proszowicach oraz na stan. 5 w Modlnicy.
Adam Wawrusiewicz (Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Polska), Michał Przeździecki (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Marcin Frączek (Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Polska), Elżbieta Jaskulska (Wydział Archeologii, Uniwersytetu Warszawskiego, Polska), Iga Szwed (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Krzysztof Żurek (Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Polska), Karolina Fularczyk (Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Polska), Klaudia Belkiewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi. Wstępne wyniki badań nad obrzędowością funeralną
Obszary Podlasia z pewnością należą do regionów kluczowych dla poznania zarówno genezy, jak i specyfiki zjawisk kulturowych określanych mianem kultury niemeńskiej, typu/horyzontu Linin, czy w bardziej ogólnym pojęciu niemeńskiego kręgu kulturowego. Do niedawna dokumentowano tu jednak wyłącznie relikty stanowisk osadowych. Brakowało przy tym jakichkolwiek przesłanek pozwalających na zdefiniowanie obrządku pogrzebowego, który przez dziesięciolecia pozostawał nieuchwytny metodami archeologicznymi. Pierwsze symptomy zmian tego stanu rzeczy zaobserwowano w trakcie analizy niezwykle bogatych źródeł pozyskanych w latach 70. XX w. na stanowisku w Grądach-Woniecko, woj. podlaskie. Jednak dopiero w pod koniec 2021 roku, wzmożona deflacja pola wydmowego doprowadziła do ujawnienia śladów rozległego cmentarzyska. Jedno z bardziej wyraźnych skupisk szczątków kostnych zostało objęte ratowniczymi badaniami wykopaliskowymi, w których efekcie rozpoznano dwa zespoły zawierające skremowane szczątki ludzkie obficie barwione ochrą. Ich kontekst i pozycja stratygraficzna pozwalają wiązać je z ugrupowaniami subneolitycznymi kultury niemeńskiej.
Piotr Wojtal (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska), Jarosław Wilczyński (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska)
Krajobraz po uczcie. Badania zooarcheologiczne szczątków zwierząt ze środkowoeuropejskich stanowisk graweckich
Badania zooarcheologiczne szczątków zwierząt zapewniają wgląd w życie człowieka w Europie Środkowej pomiędzy 32 a 25 tys. lat temu. Dzięki nim możliwe stało się m.in. poznanie preferencji łowieckich społeczności graweckich. Łowcy-zbieracze kultury pavlovskiej z południowych Moraw wybierali swoje zdobycze z szerokiego spektrum gatunków zwierząt (ssaków i ptaków) zamieszkujących okolice osad. Natomiast w przypadku stanowisk późnograweckich odkrytych w Polsce, Austrii, Czechach i Słowacji widoczna jest wyraźna specjalizacja w polowaniach na wybrany gatunek roślinożercy – mamuta lub renifera. W życiu codziennym łowców-zbieraczy kultury pavlovskiej jak i późnego grawetienu duże znaczenie odgrywały zwierzęta drapieżne. Ta grupa zwierząt dostarczała nie tylko skór oraz materiałów do wyrobu ozdób i narzędzi, lecz była również źródłem pożywienia. Polowania na najniebezpieczniejsze zwierzęta drapieżne jak lwy jaskiniowe i niedźwiedzie nie były przypadkowe ale celowe.
[contact-form-7 id=”19277″ title=”Epoka kamienia – odkrycia, metody, interpretacje”]