Portret w zbiorach Biblioteki Wydziału Archeologii UW
Pierwszy profesor archeologii (od grudnia 1919 roku) na Uniwersytecie Warszawskim.
Nie miał formalnego wykształcenia humanistycznego. Studia chemiczne oraz zmysł do interesów skłoniły go do podjęcia samodzielnej działalności biznesowej. Prowadził firmę farmaceutyczno-kosmetyczną, która do wybuchu I wojny światowej była jedną z najbardziej rozpoznawalnych w tej branży w całym imperium rosyjskim.
Sukces finansowy pozwolił mu na samodzielne studia w wielu dziedzinach wiedzy; interesował się m.in. biologią (entomologia i ornitologia), socjologią, filozofią, a pod koniec życia także ekonomią. Będąc już po trzydziestce rzucił się w wir dociekań ludoznawczych (jak wówczas nazywano etnografię), co z kolei doprowadziło go w rezultacie do największej naukowej pasji, a mianowicie archeologii.
Na marginesie warto może dodać, że był Erazm Majewski także literatem, pisywał bardzo poczytne swego czasu powieści z gatunku science-fiction, a najsłynniejsze z nich to Doktor Muchołapski i Profesor Przedpotopowicz.
Jeżeli chodzi o archeologię, to początkowo były to zakupy i wymiana rozmaitych publikacji do jego prywatnej biblioteki. Później przyszedł etap fascynacji realnymi zabytkami. Kolekcja rozrastała się o kolejne egzemplarze – od krzemiennych narzędzi z epoki kamienia po miecze z okresu wczesnego średniowiecza. Na początku XX w. zbiory Erazma Majewskiego liczyły już kilka tysięcy sztuk. Eksponowane początkowo w prywatnym mieszkaniu uczonego, po kilku przeprowadzkach od 1921 roku trafiły pod opiekę Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a ich kierownikiem od 1924 roku był Włodzimierz Antoniewicz, kierownik Zakładu Archeologii Przedhistorycznej UW. Tym samym ZAP sprawował faktyczną kuratelę nad tymi zabytkami. Od II wojny światowej zbiory Majewskiego znajdują się w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie.
„Dziesięcioro przykazań archeologiczno-przedhistorycznych”
„Światowit” VII, 1908, 105–106.
Erazm Majewski wspierał merytorycznie i finansowo poszukiwania terenowe wielu młodych pasjonatów archeologii. Nie sposób wymienić tu wszystkich, ale warto może przypomnieć wykopaliska Marii Butrymówny na Litwie czy Stefana Krukowskiego na Kielecczyźnie. Utrzymywał też intensywne kontakty listowne z wieloma archeologami, nie tylko z zaboru rosyjskiego.
Istotny jest także jeszcze jeden element naukowej działalności Erazma Majewskiego, a mianowicie jego prace redakcyjno-wydawnicze. W 1899 roku stał się Majewski fundatorem i pierwszym redaktorem czasopisma naukowego „Światowit”, jednego z najstarszych polskich periodyków archeologicznych. Erazm Majewski finansował i redagował trzynaście pierwszych tomów „Światowita”. Pismo, z przerwami, ukazuje się do dzisiaj i od kilku dziesięcioleci jest oficjalnym rocznikiem Instytutu Archeologii (a teraz Wydziału Archeologii) Uniwersytetu Warszawskiego.
Biorąc pod uwagę dotychczasowe dokonania Erazma Majewskiego na polu archeologii (w niniejszym szkicu pominięto liczne publikacje), nie może dziwić, że to właśnie jemu władze reaktywowanego – po raz kolejny – po zakończeniu I wojny światowej Uniwersytetu Warszawskiego powierzyły godność profesora archeologii. Nominacja nosi datę 8 października 1919, a została formalnie potwierdzona podpisem Naczelnika Państwa, marszałka Józefa Piłsudskiego w dniu 18 grudnia tego samego roku. I od tego momentu ruszył oficjalnie licznik warszawskiej archeologii uniwersyteckiej.
Prawie równocześnie z objęciem stanowiska profesora w Zakładzie Archeologii Przeddziejowej UW został także Erazm Majewski prezesem/przewodniczącym Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych. Niestety, obu tych prestiżowych stanowisk nie był już w stanie sprawować w należyty sposób. Przyczyną był pogarszający się wyraźnie stan jego zdrowia.
Jego pogrzeb w 1922 roku (grób na Starych Powązkach w Warszawie) był uroczystością Uniwersytecką.
Wojciech Wróblewski
Życiorys i historia kolekcji E. Majewskiego (wybrane pozycje):
S.K. Kozłowski, J. Lech (red.), Erazm Majewski i warszawska szkoła prehistoryczna na początku XX wieku, Warszawa 1996.
M. Krajewska, Spuścizna Erazma Majewskiego w Pracowni Dokumentacji Naukowej Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. W 150. rocznicę urodzin E. Majewskiego (1858–1922), „Wiadomości Archeologiczne” LX, 2008, 3–95.
S.K. Kozłowski, Tak wiele tak nieliczni. Młoda archeologia polska 1905–1928, Warszawa-Łódź 2012.
M. Krajewska Erazm Majewski – autor pierwszych polskich powieści fantastycznonaukowych, „Z Otchłani Wieków” 61/3–4, 2006, 143–154.
M. Krajewska, Erazm Majewski (1858–1922), „Mazowsze Studia Regionalne” 5, 2010, 219–228.
M. Krajewska, Archeologiczne Muzeum Erazma Majewskiego w Warszawie, „Światowit” IX (L)/B, 2012, 19–49.