Organizatorzy/ Organisers:
Marta Kaczanowicz, Sławomir Rzepka, Anna Smogorzewska, Marcin Wagner (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)
Artur Brzóska1, Tomasz Kiełczewski2, Piotr Prejs3
1Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
2Muzeum Ziemi Augustowskiej, Polska
3Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Warszawski, Polska
Podwodna prospekcja archeologiczna Kanału Augustowskiego – nowy („znany”) wrak
Od roku 2018 Wydział Archeologii UW wraz z Muzeum Ziemi Augustowskiej przy wsparciu Stowarzyszenia Archeologów Jutra oraz Stowarzyszenia „Leśni” prowadził rozpoznanie jezior wchodzących w skład szlaku Kanału Augustowskiego. Do wcześniej dokumentowanych wraków, które związane są z funkcjonowaniem Kanału Augustowskiego – stalowej barki, będącej w istocie elementem konstrukcyjnym niemieckiego mostu pontonowego z okresu I Wojny Światowej oraz dwóch o konstrukcji drewnianej, których datowane przypada na drugą połowę wieku XIX i pierwszą wieku XX dołączył następny drewniany wrak. W przeciwieństwie do poprzednio badanych jednostek ten ma dobrze zachowaną część dziobową i zasypaną przez osady denne jeziora część rufową. Powoduje to, że dotychczas zadokumentowano tylko 18 metrów wraku. Lokalizacja w pobliży plaży, gdzie znajduje się wypożyczalnia sprzętu wodnego w Augustowie powoduje, że wrak jest łatwo dostępny dla nurków, a będąc jednocześnie na uboczu od zmasowanego ruchu dużych statków wycieczkowych zapewnia spokój niezbędny do prowadzenie prac dokumentacyjnych.
Ewelina Chołodowska-Kamińska1, Katarzyna Oleszek1
1Arkadia Firma Archeologiczna, Rzeszów, Polska)
Ceramika elit wojskowych – materiały zabytkowe pozyskane w trakcie rewitalizacji Kasyna Oficerskiego Twierdzy Modlin
Budynek dawnego kasyna oficerskiego usytuowany jest w centralnej części Twierdzy Modlin. To obiekt o charakterze pałacowym. Zaprojektowany został przez rosyjskiego architekta, być może przy współudziale architekta polskiego Piotra Leona Krasińskiego. Jako kasyno dla oficerów rosyjskich powstał ok. 1905–1906 r.
Kasyno oficerskie pierwotnie było użytkowane jako swego rodzaju klub. Było to miejsce dostarczające oficerom rozrywki i zaspokajające ich potrzeby kulturalne. Było miejscem integracji oficerów i ich rodzin. W czasie pierwszej wojny światowej budynek pełnił funkcję komendantury niemieckiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. otrzymał nazwę – Oficerskie Kasyno Garnizonowe w Modlinie. Nadal pełnił funkcje reprezentacyjne i kulturalne.
Tutaj odbywały się niezliczone ilości balów (bale kostiumowo-maskowe), rautów i uroczystości. Podczas badań archeologicznych przeprowadzonych nad rewitalizacją i modernizacją budynku kasyna oficerskiego odsłonięto dawną infrastrukturę zagospodarowania terenu wokół kasyna – są to między innymi relikty dziedzińca kamiennego, relikty opasek kamiennych okalających budynek, ale także obiekty śmietniskowe, z których pozyskano dużą ilość materiału zabytkowego, głównie ceramicznego.
Mateusz Drewicz1, Michał Pawleta1
1Wydział Archeologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska
Badania archeologiczne na terenach kościelnych w Polsce. Opinie duchownych rzymskokatolickich
Kościół rzymskokatolicki w Polsce zarządza wieloma nieruchomościami o charakterze zabytkowym. W związku z tym faktem duchowni odpowiedzialni za zarządzanie tymi nieruchomościami, podejmując prace budowlane, roboty ziemne lub zmieniając charakter dotychczasowej działalności na terenie podległym ich opiece, są niekiedy zobowiązani do zlecenia prowadzenia badań archeologicznych. Ponadto, w ramach poszczególnych diecezji, funkcjonują eksperci lub grupy eksperckie powołane do zajmowania się kwestiami związanymi m.in. z badaniami archeologicznymi.
Celem referatu jest omówienie opinii polskich duchownych rzymskokatolickich na temat badań archeologicznych prowadzonych na terenach zarządzanych przez Kościół rzymskokatolicki. Materiał do badań, których efektem jest referat, zebrano metodą indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) w okresie od lutego do maja 2024 roku. Wywiady przeprowadzono z duchownymi odpowiedzialnymi za dobra materialne parafii oraz kościołów, w przestrzeni których prowadzone były badania archeologiczne. W ramach kategoryzacji treści materiału źródłowego wyodrębniono sześć tematów: opinie środowiska duchownych, opinie wiernych w percepcji duchownych, powody podjęcia badań archeologicznych, przechowywanie zabytków, wskazówki duchownych dla archeologów oraz przyszła współpraca z archeologami.
Referat powstał w wyniku realizacji projektu badawczego finansowanego ze środków programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” (119/39/UAM/0016).
Sarah Finlayson
Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland
An Overview of the NAWA Ulam Project “Inscribed and Impressed: Exploring Clay Sealings from the Bronze Age Aegean as Mini-documents in Diachronic Administrative Systems”
Sealings are interwoven through the administrative activities of the Aegean Bronze Age – these small pieces of clay secure goods, label them, and provide information to track their movement from hinterland into the central place. The use of sealings is well established by the time writing has been developed, and remains central to each of the palatial administrative systems used during this period, Cretan Hieroglyphic (ca. 2000/ 1900–1700/ 1650 BCE), Linear A (ca. 1850–1450 BCE) and Linear B (ca. 1400–1100 BCE). Each has its own range of sealing forms, some unique to that system and others sharing visual similarities or even suggesting a meaningful overlap of some kind between systems. We can follow the principle of form follows function to a certain extent to suggest that the different shapes are meaningful, but what they signify is hard to say – particularly when our understanding of these functions remains relatively general and high-level.
In this project, I explored the chaîne operatoire of making sealings – from shaping the clay through to impressing the seal and incising the text, if any – to unpick what the sealings form and their materiality can tell us about how they were conceptualised as meaningful mini-documents. I considered the interplay of materials and gesture and how these factors could encode information in themselves, in order to identify meaningful similarities and differences between the three administrative systems that might speak to different concepts of administration.
Aleksandra Grzegorska1, Matthieu Le Bailly2, Benjamin Dufour2
1Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland
2Chrono-environment Laboratory, University of Marie & Louis Pasteur, Besançon, France
Digging Deeper: Two Years of Exploring the Stomach’s Secrets in Early Modern Chełm
After two years of research as part of my Preludium grant, The Way to a Man’s Past is Through His Stomach – Paleoparasitological Analysis of the Early Modern Period Cemetery at Lubelska 72A Street, Chełm (East Poland) funded by the National Science Centre (NCN), the study has provided new insights into the lives of Chełm’s inhabitants through the analysis of ancient parasites. It represents the most extensive project on the history of parasite infestation in the region, supplementing existing knowledge on ectoparasitic infections.
To investigate parasitic presence and its implications, soil samples were collected from the graves of 100 individuals – 8 children, 15 adolescents, and 77 adults. Analysis revealed 1,108 parasite specimens representing 8 taxa, with polyparasitism observed in 84 individuals. The unexpectedly high number of positive results suggests significant exposure to parasites, potentially affecting the health of the population.
These findings provide valuable insights into the daily lives of Chełm’s inhabitants, particularly their dietary habits, hygiene, and overall health. In addition to discussing the significance of these results, I will outline the next steps in the project, which will focus on a deeper analysis of parasite-host interactions and their broader implications for historical health studies.
Karel Innemée1, Dobrochna Zielińska1
1Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland
Costumes of Authority. The Image of Royalty and Clergy in Christian Nubia. Three Years of an Interdisciplinary Project
The paper is a summary of the results and achievements of the project, which not only analysed portraits of Nubian authorities but also treated their costumes as a source of information on various aspects of state-church relations, as well as a form of expression of the nature of these two institutions in the Kingdom of Makuria. Starting with the immaterial image, it also led to the material reconstruction of the five crucial silhouettes to answer a series of practical and theoretical questions. Although the project officially ended in November last year, the results opened new perspectives for interdisciplinary cooperation.
Adam Jarych
Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południwo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski, Polska
Nowe spojrzenie na rzymskie trofeum w Gardun (Tilurium)
Historia trofeum w Tilurium sięga ostatnich lat XIX w. W 1886 r., na polu należącym do Ante Bilića, podczas orki, odkryto wapienną płytę, a niedługo potem kolejną, mniejszą część, która najwyraźniej pochodziła z tego samego pomnika. Większa płyta została znaleziona pod kopcem („pod gomilom”), obecnie znajduje się w Muzeum w Splicie, natomiast mniejszy fragment przechowywany jest w Sinju. Obie fragmenty były wielokrotnie opisywane i omawiane przez badacza ze Splitu, Nenada Cambiego. Według jego opinii, kamienne płyty z rzeźbą przedstawiającą trofeum, jeńców i inskrypcję, stanowiły część tropaeum postawionego w obozie Tilurium przez Legion VII po stłumieniu buntu w Panonii w latach 6–9 n.e., a dokładniej po triumfie Tyberiusza ex Ilurico w 12 r. n.e. W niniejszym wystąpieniu chciałbym zaproponować inną możliwą interpretację tego pomnika. W związku z tym zamierzam ponownie przeanalizować wszystkie dostępne źródła dotyczące konfliktu i sposobów upamiętniania zwycięstwa podczas Bellum Batonianum.
Emil Jęczmienowski
Badacz niezależny
Novae w czasach panowania Walentyniana I i Walensa (364–378)
Okres panowania Walentyniana I i Gracjana na zachodzie, a we wschodniej części cesarstwa Walensa, zakończył się fatalną w skutkach bitwą pod Adrianopolem. Wbrew powszechnie przyjętej opinii był to jednak czas zakrojonych na szeroka skalę inwestycji budowlanych wzdłuż europejskich granic Imperium. Program budowlany Walentyniana I i Gracjana jest bardzo dobrze udokumentowany, w szczególności na terenie prowincji pannońskich. W przypadku wschodnich prowincji europejskich zarządzanych przez Walensa dane są skromniejsze, co wynika raczej z mniejszego zaawansowania prac badawczych. Niemniej, informacje, którymi dysponujemy i tak pozwalają wyciągnąć wniosek, że zakres prac musiał być duży.
Novae jako jedna z najważniejszych i najlepiej przebadanych baz wojskowych nad dolnym Dunajem dostarcza istotnych informacji na temat charakteru prac prowadzonych w tym okresie. Pozostałości wskazujące na inwestycje budowlane odnotowano w różnych częściach stanowiska. Jednocześnie, starożytne dokumenty i źródła epigraficzne dostarczają ważnych informacji na temat inwestycji i roli władzy cesarskiej w organizacji pogranicza w IV w.
Marta Kaczanowicz
Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland
“Please Consult Mrs. Mackay”: Unveiling Dorothy Mackay’s Neglected Contributions to Archaeology
While the name of Ernest Mackay is familiar to any modern archaeologist conducting fieldwork in Egypt, his wife and companion, Dorothy Mackay (1881–1953), remains largely obscure. This is not unusual for women who accompanied their husbands in the field, playing key roles in organising work yet leaving little record of their involvement. However, Dorothy Mackay not only published extensively in her own right but also built a professional career, holding positions at various academic institutions even after her husband’s death. This contribution explores the recent discovery of her correspondence in archival materials, its role in reconstructing her significant career, and ways to enhance her visibility within the archaeological community.
Iwona Kozieradzka-Ogunmakin1, Magdalena Woźniak2, Mennat-Allah El Dorry3
1Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland
2Polish Centre of Mediterranean Archaeology, University of Warsaw, Poland
3Ain Shams University, American University in Cairo, Egypt
All That Remains: Bioarchaeological Investigation of the Impact of Climate and Environmental Changes on the Ancient Population at Saqqara
Over three decades of archaeological excavations immediately to the west of the Step Pyramid funerary complex, conducted by the Polish-Egyptian Archaeological Mission, University of Warsaw, have yielded rich evidence of funerary activity dating to the late Old Kingdom (5th–6th Dynasties)/ First Intermediate Period and Graeco-Roman Period. Coincidentally, these were the times that witnessed major political, social, and climatic and environmental changes that impacted the local population. Building on the funerary evidence and supported by the existing research into the impact of climate variability on ancient state formation and collapse, we have applied a bioarchaeological approach to investigate the life and death at Saqqara, with the focus on human, botanical and textile remains.
This presentation will focus on selected aspects of the ongoing research, which aims to investigate a link between (1) temporal climate variability and environmental changes, (2) political instability, and (3) social diversity and physical health of the ancient Memphite population at Saqqara, using funerary evidence from two temporally-distant cemeteries.
Kyrylo Myzgin
Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
Projekt „Neuronowa sieć solidów” oraz problem skuteczności sztucznej inteligencji w badaniach nad numizmatyką antyczną
Od 2021 r. na Wydziale Archeologii realizowany jest projekt Opus pt. „Neuronowa sieć solidów. Kontakty pomiędzy światem rzymsko-bizantyńskim a barbarzyńskim w świetle powiązań stempli złotych monet znalezionych w Europie i Azji Środkowej”, finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki. Jednym z głównych celów projektu jest opracowanie metodologii innowacyjnego zastosowania technologii rozpoznawania obrazów do analizy powiązań stempli monetarnych. W ramach projektu opracowano oprogramowanie Artificial Intelligence Coin Network (AICN), wykorzystujące konwolucyjne sieci neuronowe do analizy obrazów stempli monetarnych i ich wzajemnych połączeń. Uzyskane dotychczas wyniki potwierdzają potencjał sztucznej inteligencji w badaniach numizmatycznych, jednak dalsze prace są niezbędne w celu udoskonalenia metodologii i zwiększenia precyzji analiz.
Anna Smogorzewska
Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
Pochodzenie pierwszej tradycji ceramicznej w Zatoce Perskiej. Nowe odkrycia ze stanowiska Bahra 1 (Kuwejt)
Pierwsze naczynia w rejonie Zatoki Perskiej, które pojawiają się w połowie 6 tys. p.n.e. mają różną proweniencję. Ubaid Ware – jak wykazały badania laboratoryjne – była importem z Mezopotamii, natomiast Coarse Red Ware uważana była za lokalną produkcję, chociaż brakowało dowodów na potwierdzenie tej hipotezy. Badania archeologiczne na stanowisku Bahra 1, położonym w północnym Kuwejcie, przyniosły kluczowe dane, zarówno archeometryczne jak i archeologiczne, które finalnie rozstrzygnęły pochodzenie Coarse Red Ware. Ustalenie pochodzenia pierwszej tradycji ceramicznej w Zatoce Perskiej ma szersze implikacje, pozwalając na badanie ekonomicznych aspektów ceramiki, takich jak organizacja produkcji czy dystrybucja naczyń oraz przyczynia się do lepszego zrozumienia kontaktów między Zatoką Perską a Mezopotamią w okresie Ubaid.
Agnieszka Tomas
Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
Odkrywanie pretorium. Gdzie mogła znajdować się rezydencja dowódcy w rzymskiej twierdzy legionowej Novae?
Prezentacja dotyczy aktualnie realizowanego projektu badawczego, którego celem jest próba ustalenia lokalizacji, wielkości, chronologii oraz roli siedziby dowódcy legionu w Novae (praetorium). Odkrycie w 2004 r. fragmentu bazy posągu legata I Italskiego na tyłach sztabu (principia) dało asumpt ku badaniom tej części fortecy. Badania nad centralnej części Novae pomogą lepiej zrozumieć organizację przestrzenną obozów legionowych i ich administrację. Jednym z kluczowych problemów badawczych będzie określenie relacji między praetorium a rezydencją dowódcy poza fortecą (villa extra muros). Projekt przewiduje siedem etapów badań na obszarze 6000 m². Prace obejmą wykopaliska, badania geofizyczne, analizę artefaktów oraz laboratoryjne badania węgla drzewnego, zawartości naczyń i szczątków zwierzęcych. Istotnym aspektem są losy tej części obozu w okresie późnoantycznym.
Marcin Wagner
Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
Huta szkła w Szklanej Hucie – wyniki badań archeologicznych
Badania archeologiczne na terenie huty szkła rozpoczęły się w maju 2023 r. z inicjatywy Nadleśnictwa Choczewo we współpracy z Wydziałem Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Huta ta była znana jedynie z tzw. tabliczek sygnaturowych, czyli prostokątnych odcisków stempli z nazwą huty umieszczonych na opasce pod wylewką butelki. Butelki z wytłoczonym napisem „OSSECKEN” znaleziono m.in. podczas wykopalisk prowadzonych w Pucku i Gdańsku. Oprócz ciemnozielonych lub oliwkowozielonych butelek produkowano tu charakterystyczne wypukłe w środkowej części szyby okienne, które do dziś można zobaczyć w oknach pobliskiego pałacu w Lublewie Lęborskim. Wspomniana huta szkła została wzniesiona w 1795 lub 1806 r. i oficjalnie produkowała wyroby szklane do stycznia 1907 r.
Badania archeologiczne pozwoliły odsłonić pozostałości pieca wapienniczego, w którym wytwarzano wapno potrzebne do produkcji szkła. Fragmenty dwóch pieców donicowych wraz z leżącymi in situ narzędziami hutniczymi, a także ruiny domów mieszkalnych dla pracujących tutaj hutników i ich rodzin.
Wiesław Więckowski1, Miłosz Giersz1, Patrycja Prządka-Giersz2
1Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
2Wydział Artes Liberales, Uniwersytet Warszawski, Polska
Rzemieślnik z Huarmey – elita czy nie? Analiza w ujęciu „bioarchaeology of care”
Odkrycie pochówku tzw. mistrza koszykarstwa w najbliższym sąsiedztwie głównego grobowca na stanowisku Castillo de Huarmey w Peru, stanowi wyjątkową okazję do analizy współzależności między różnymi warstwami elit kultury Wari. Ze względu na znaczące ograniczenia fizyczne, rzemieślnik nie był w stanie funkcjonować samodzielnie i musiał polegać na pomocy innych. Jednocześnie „strona wspierająca” wykorzystywała umiejętności rzemieślnika, przyznając mu status członka elity lub włączając go w kręgi blisko związane z elitami imperium Wari. Odkrycie może stanowić przykład kompleksowej opieki zapewnianej członkom społeczeństwa w zamian za ich umiejętności, które były niezbędne dla funkcjonowania najwyższych elit imperium Wari.