Archeologia i numizmatyka Europy Wschodniej

Organizatorzy: Vadzim Beliavets, Mikalai Plavinski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)

 

Forma sesji: stacjonarna, sala 2.10

Data: 15-16.03.2023 r. (środa – czwartek)

Masowe represje polityczne, które rozpoczęły się na Białorusi po sfałszowaniu wyników wyborów w 2020 r., a także inwazja Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 r., przerwały normalny rozwój nauki archeologicznej i numizmatyki w Europie Wschodniej. Sporo badaczy wschodnioeuropejskich zostało zmuszono do opuszczenia rodzinnych stron i rozpoczęło pracę w nowych krajach i instytucjach naukowych – z dala od gromadzonych przez wiele lat zbiorów archeologicznych i archiwaliów. Zostały też odcięte od życia naukowego i wydarzeń konferencyjnych w rodzinnych krajach. Naukowe instytucje Polski i Unii Europejskiej udzieliły schronienia szerokiemu gronu badaczy ukraińskich i białoruskich, stając się w ten sposób de facto nowymi ośrodkami badań nad archeologią Europy Wschodniej.

Organizatorzy konferencji i Dziekanat Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego wyrażają nadzieję, iż praca sekcji „Archeologia i numizmatyka Europy Wschodniej”, działająca w ramach 4. Konferencji Naukowej Wydziału Archeologii „Przeszłość ma przyszłość! / The Past Has a Future!”, pozwoli na stworzenie nowej platformy do dyskusji nad aktualnymi zagadnieniami archeologii i numizmatyki Europy Wschodniej, a także sąsiadujących krajów Nadbałtyckich w ścianach Wydziału Archeologii UW. Do udziału w pracy tej sekcji są zaproszone badacze, pochodzące z Europy Wschodniej, które są obecnie afiliowane w naukowych instytucjach Unii Europejskiej i Ukrainy, także kolegi z Litwy, Łotwy i Estonii. Spodziewany się, że to wydarzenie naukowe pozwoli nie tylko na zaznajomienie polskich kolegów z aktualnym stanem badań, ale przyczyni się również do integracji i dalszego rozwoju badań w dziedzinie archeologii i numizmatyki Europy Wschodniej i krajów Nadbałtyckich, a także integrowania ich prac do ogólnoeuropejskich nurtów i projektów badawczych.

Szczegółowy program sesji tutaj.

Abstrakty:

Vyacheslav Baranov (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine), Vsevolod Ivakin (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine), Dmytro Diachenko (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine), Roman Shiroukhov (Centre for Baltic and Scandinavian Archaeology (ZBSA), Schleswig, Deutschland), Jens Schneeweiß (Centre for Baltic and Scandinavian Archaeology (ZBSA), Schleswig, Deutschland)

Research of Ostriv cemetery (Ukraine) in 2022. New challenges and perspectives

The year 2022 marks the 5^th year of collaboration between the Institute of Archaeology of the National Academy of Sciences of Ukraine and the Centre for Baltic and Scandinavian Archaeology to jointly investigate the early medieval cemetery of Baltic migrants Ostriv in Ukraine. The Russian military invasion of Ukraine at the end of the month cast doubt on the very possibility of continuing research on Ostriv. Despite a difficult year, the project team managed to secure DFG funding for further interdisciplinary research on the site.

During the 2022 field season, archaeological excavations at Ostriv were carried. 9 new burials were excavated on an area of 500 m², including burial 102 with a massive neck-ring typical of the Western Balts. Thus, the number of graves investigated in 2017–2022 at Ostriv is 107. Oleksandra Kozak continues the anthropological analysis of the Ostriv skeletal remains. The results of more than 100 individuals analysis are currently being prepared for publication. A GIS-study of Ostriv is carried out by Olga Manigda in cooperation with GIS department of the ZBSA. Laboratory research on Ostriv and related Baltic archaeological cultures has been intensified as part of the DFG project. Comparative research on 14C, stable isotopes, aDNA and metal analysis (TEM, FIB) continues in the laboratories of CAU Kiel and Cardiff Universities

Despite the war, the international project team is optimistic about the future and continues researching the Ostriv cemetery, which is unique for both Ukraine and the whole of Central and North-Eastern Europe.

 

Yurii Bashkatov (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine)

Ivkivtsi: a new Late Zarubintsi culture type of sites at the Middle Dnieper

The report deals with is the meaning of the newly discovered complex of settlement and cemetery of the 1^st – 2^nd centuries AD near the village of Ivkivtsi (at the place named “Troyanka” by locals), Chigirin district, Cherkasy region. A comparison is made with the materials of the Classical Zarubintsi culture and Late Zarubyntsi in the Middle Dnieper region. Particular attention is paid to the comparison of ceramics. It was concluded that the materials from the settlement and burial ground of Ivkovtsi have features of both the classical culture and the late Zarubyntsi period. The report describes excavated complexes from both the settlement and cemetery.

Imported finds are of special importance. There were quite close contacts of local tribes with neighboring Sarmatians according to the finds of fragments of Sarmatian mirrors and earthenware. The possible trade relations with the Roman provinces are traced by the finds of a decent number of fragments of amphorae of various types, terra sigillata and Roman type fibulae.

 

Vadzim Beliavets (Wydziału Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Odlew z Čarnaǔčyc i inne zapinki typu 41 O. Almgrena z ziem Białorusi

W 2019 r. do zbiorów Szkoleniowego laboratorium muzealnictwa Białoruskiego Państwowego Uniwersytetu (Mińsk) przekazano odlew zapinki A.41, odmiany X2 według J. Schustera. Zabytek znaleziono luźno na badanej sondażowo w 2007 r. osadzie wielbarskiej kultury przy w. Čarnaǔčycy (odw. brzeski). Półfabrykat ze stopu miedzi wykonano techniką na wosk tracony i odrzucono z powodu wad odlewniczych. Fragment podobnego, nieudanego odlewu zapinki A.41 odkryto także w trakcie badań 2016 r. na st. 2 w pobliskiej Radośći. W dorzeczu Bugu są znane jeszcze 13 fibul tegoż typu, które pochodzą z 6. stanowisk. Z ich 1, z Brzest-Tryšynia, należy do odmiany X1, reszta reprezentuje odmianę X2. Odlew z Čarnaǔčyc ma być spostrzegany jako dowód produkowania fibul A.41 na wschodniej peryferii równiny Nadbużańskiej – ziemiach, objętych w fazie B₂/C₁-C_1a przez napływową ludność wielbarską.

Na Polesiu są znane 4 fibuli A.41, odmiany X2, które zostały odkryte na 4. stanowiskach w okolicach Pińska. Stanowią kolejny ślad ekspansji w ten region ludności wielbarskiej na rubieży II i III w. W odróżnieniu od odkrytych w dorzeczu Bugu, wszystkie znane tu zapinki A.41 nie posiadają kapturków. Z ich tylko 1 (z Liemiaševič), reprezentuje „klasyczny” wariant „Osie”. W trzech kolejnych sprężynę mocowano za pomocą otworków w kabłąkach. Ten zabieg można traktować jako ślad naprawiania, ale także – celowej korekty konstrukcji fibul na stadium produkowania.

1 zapinka A.41, odmiany Z, jest znana z białoruskiej części dorzecza Niemna. Fibula ze Starajelni stanowi ślad pośrednich kontaktów miejscowej ludności z częścią osadnictwa wielbarskiej kultury, która w fazie B₂/C₁–C_1a zamieszkiwała ziemie w dolnym biegu Wisły.

 

Dmytro Bibikov (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine)

Wooden constructions from the mounds of the Raiky culture in the context of West Slavic analogies

Wooden constructions of various types are found in the mound cremation burials of the Raiky culture of the 8^th – 10^th centuries, the carriers of which were the Slavic tribes of the Right Bank of the Dnieper, Volynia, and Dniester River region. The most widespread were burnt rectangular buildings made of horizontal logs (Mezhyrichky, Velyka Horbasha and Radastst in Polesie). Burial chambers from the Don River basin (Borshevo culture) or Transylvania are usually cited as analogies. However, in terms of typology, wooden buildings spread over the territory of Poland, the Czech Republic, Slovakia and East Germany are much closer. They are considered as models of residential buildings, less often – as symbolic fences that separated the World of the Living from the World of the Dead.

Most of the mounds from the Chornivka (Bukovina) and Dobrostany (Roztocze) cemeteries contained pillar pits away from the center. This element, which has always been overlooked by researchers, is also widely known in West Slavic lands: modern Czech archaeologists even consider burials of this type to be dominant in the territory of Bohemia. It is believed that burial urns were placed on the pillars, because around them on the surface of the mounds, accumulations of burnt bones and fragments of ceramics are often recorded. Thus, the words of the ancient Rus chronicler, who described the burial of pagan Slavs “on a pillar by the roads”, should be understood quite literally. Fixation of such burials during archaeological excavations causes understandable difficulties.

A rare example of a circular fence made of burnt pillars (mainly in Volynia) finds parallels among the burials of Wolin, Poland.

In general, in the area of the Raiky culture, there can be counted at least one and a half dozen mound burials with the remains of wooden structures, which have direct and numerous analogies in the West Slavic lands. The homogeneity of the buildings testifies to common worldviews that were widespread in the 8^th – 10^th centuries among the Slavs from the Elba to the Dnieper.

 

Olena Chernenko (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Wykorzystanie kamienia budowlanego w księstwie czernihowskim Rusi w XI–XIII wieku

Wykorzystanie kamienia jako materiału budowlanego na terenie księstwa czernihowskiego rozpoczęło się w XI w., kiedy rozpoczęło się monumentalne budownictwo. Wcześniej kamień w budownictwie był używany tylko jako materiał pomocniczy w konstrukcjach ciepłowniczych (piece, paleniska) i budynkach drewnianych (do wzmacniania podstaw filarów i ścian).

Na terenie księstwa czernihowskiego znanych jest 17 monumentalnych budowli z XI–XIII w. (14 w centrum księstwa, w Czernihowie). Wszystkie są zbudowane z cegły tradycji bizantyjskiej – plinfy. Ale kamień różnych rodzajów (piaskowiec, pirofilit, wapień, marmur) również bardzo często był stosowany w tych budowlach. Na plac budowy z odległych terenów przywożono surowe bloki i obrabiano je na miejscu.

Do budowy fundamentów i ścian używano grubo ociosanych bloków i surowych głazów piaskowca. Jak wykazały badania petrograficzne, piaskowiec dostarczano na place budowy jedynie z Nowogrodu Siewierskiego (170 km na północny wschód od Czernihowa).

Pirofilit od połowy XI do początku XIII w. był sprowadzany z Wołynia. Wykorzystywano go do wyrobu różnorodnych płyt (na posadzki, ogrodzenie chórów, stropy nad schodami wewnątrz murów świątyń itd.).

W XII w. do ozdoby świątyń Czernihowa wykorzystywano rzeźbione bloki z wapienia (kapitele, kamienie węgielne portalów i itd.). Najbliższe złoże takiego kamienia znajduje się w dorzeczu rzeki Oka (w odległości ponad 400 km od Czernihowa).

W XI – na początku XII w. wykorzystywano także marmurowe detale (kolumny, konsole – spolia, ponowne wykorzystane elementy architektoniczne), pozyskane z antycznych świątyń (znad Morza Czarnego?). Najwyraźniej w Czernihowie elementy te zostały dodatkowo przetworzone. Kawałki marmuru były używane też do inkrustowania płyt pirofilitowych omphalionu w świątyniach.

 

Lesia Chmil (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine, Philipps-University of Marburg, Germany)

Functional purpose and names of Ukrainian ceramic utensils of the 16^th – 18^th centuries

Archeology is traditionally focused on solving issues related to the typology, chronology, and technology of ceramic production. The question of the names and use of this category of material finds remains in the second place, although they are also important, as they make it possible to solve such topics as the specifics of the household economy and the culture of food of the population, its beliefs and household magic, etc.

The work uses archaeological, written, ethnographic, and linguistic sources. Such functional varieties of tableware as pots, makitras, markets, tires, plates, bowls, mugs, jugs, baklags, and jugs with a spout are considered.

Some tableware names can be traced back to the period of Kyivan Rus’, others appear together with the corresponding realities as borrowings from Western European countries. The utilitarian functions of dishes are related to the preparation and consumption of food, storage of supplies, transfer of liquids, and use in the household.

In addition, open, ornamented types of dishes were used for interior decoration. With the dishes, various magical actions of a protective nature could also be performed or used in household magic.

 

Ihar Dabralet (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska)

Strój polski a zmiany w Rzeczypospolitej w okresie nowożytnym

Studia nad męskim strojem polskim w okresie nowożytnym są prowadzone mniej więcej od 100 lat. Jednak w początkowym okresie opierały się na analizie źródeł ikonograficznych i pisanych oraz zachowanych zabytkach muzealnych. Druga wojna światowa przerwała te badania, a straty poniesione w czasie jej trwania są nie do odtworzenia. Wydawałoby się, że zasoby te nie będą powiększone. Jednak tekstylia pozyskiwane w czasie badań archeologicznych, prowadzonych od 40. lat, zwiększają liczbę tych źródeł. Dały one impuls do ponownego pochylenia się naukowców nad genezą stroju polskiego i zmianom, które w nim zachodziły w ciągu około trzystu lat.

Konserwacja i rekonstrukcja ubiorów grobowych pozwoliła na nowe spojrzenie na to zagadnienie. Przede wszystkim w jakich regionach Rzeczypospolitej ubiór ten w „najczystszej” postaci i najdłużej funkcjonował? Jakie zmiany i wpływy gospodarczo-polityczne inicjowały te przeobrażenia? W jakich punktach geopolitycznych spotykał się Wschód z Zachodem? To tylko nieliczne z zagadnień, które  są rozpatrywane w czasie prac archeologiczno-konserwatorskich nad kulturą funeralną Rzeczypospolitej w nowożytności. I właśnie strój polski jest osią tych badań.

 

Zoya Ilchyshyn, Oleh Osaulchuk (Centrum Naukowo-Badawcze “Ratownicza Służba Archeologiczna”, Instytut Archeologii, Narodowa Akademia Nauk Ukrainy, Lwów, Ukraina)

Osada rzymskiego i wczesnosłowiańskiego okresów Sokilnyky st. 1 w okolicach Lwowa

W 2022 r. przez Ratowniczą Służbę Archeologiczną IA NANU zostały przeprowadzone badania wykopaliskowe na otwartej osadzie Sokilnyky st. 1. Na przestrzeni 2069 m² odkryto 45 obiektów archeologicznych, których analiza wykazała obecność na stanowisku trzech kulturowo-chronologicznych horyzontów: okresu rzymskiego (III – pierwszej połowy IV w.), oraz dwóch etapów okresu wczesnosłowiańskiego – praskiej (V–VII w.) i Łuka-Rajkowieckiej (VIII–X w.) kultur.

Najstarsze znaleziska pochodzą z grupy gospodarczych obiektów młodszego okresu rzymskiego, położonych w południowej części osady: fragmenty ręcznie lepionych i toczonych naczyń, wyroby z kamienia, żelaza, stopów miedzi i poroża. Zestaw ceramiczny, oraz zabytki wydzielone, takie jak żelazna fibula i trójwarstwowy grzebień, datowane na III–IV w., należą do czerniachowskiej kultury.

Ważnym odkryciem wykopalisk 2022 r. stał kompleks wczesnosłowiańskich budowli praskiej kultury z V–VII w., który może stanowić łącznik pomiędzy starszym horyzontem stanowiska a młodszym – rajkowieckim. Do kultury praskiej należy najpełniej zachowany mieszkalny obiekt nr 05: prostokątna w planie półziemianka ze słabo zagłębioną podłogą i słupowymi jamami w narożnikach. W północnym narożniku odsłonięto pozostałości pieca w postaci nagromadzenia kamieni i fragmentów glinianej polepy. W pobliżu niego odkryto półkosek, a także ułamki praskich naczyń. Większość znalezisk z wczesnosłowiańskiego okresu ujawniono w grupie obiektów rajkowieckiej kultury z VIII–IX w., które mieściły się w północnej części osady: fragmenty charakterystycznych ręcznie lepionych i obtaczanych naczyń, często zdobione ornamentem falistym.

Dalsze badania osady w Sokilnykach pozwolą uzyskać więcej informacji, niezbędnych do osadzenia tego stanowiska w kulturowym i historycznym kontekście rozwoju ziem północno-zachodniej Ukrainy w I tys. po Chr.

 

Rytis Jonaitis, Irma Kaplūnaitė (Lithuanian Institute of History, Vilnius, Lithuania)

The Medieval cemetery at Bokšto St.: state of the research and future prospectives

In 2006–2014 archaeological research was carried out in Vilnius, at Bokšto Street. An exceptional object was discovered here – an inhumation burial ground dating back to the 13^th – 15^th centuries. This is the earliest cemetery currently known in Vilnius, which remained a pagan city until 1387, nevertheless, communities of local pagans, as well as newcomer Christians coexisted here from the very beginning. The cemetery at Bokšto St. is associated with Orthodox community of Vilnius. 533 graves were found here. The funeral features during the transition period from paganism to Christianity are extremely problematic. Cemetery at Bokšto St. provides clarity to some issues, but its research is not yet complete. Applications of exact science methods remain particularly promising. So far, only 26 samples have been tested for both ¹⁴C and stable isotopes δ¹³C and δ¹⁵N. These studies are going to be extended.

A larger number of ¹⁴C samples would make it possible to specify the earliest date of the graves, which would help in determining whether the city of Vilnius began to emerge as early as mid-13^th century. Strontium isotope studies could reveal the place of origin of the Orthodox arrivals. Detailed studies of δ¹³C and δ¹⁵N isotopes would refine the original dietary data. DNA studies would reveal the family ties of the people buried at the cemetery.

 

Valery Kabrynets (Independent researcher, Warsaw, Poland)

“Pure” “Russian” hoards of the second half of the 17^th century on the territory of Belarus: relative and absolute dating

In the second half of the 17^th century there is an increase in the volume of receipts of Russian coins on the territory of Belarus. The occupation of the eastern part of the Polish-Lithuanian Commonwealth during the war of 1654–1667 by the troops of the Tsardom of Russia played a key role in this process. The hiding of 37 out of 44 known hoards with Russian coins dates back to these years. Among the finds, a group of “pure” “Russian” hoards stands out (12 deposits are known), which include exclusively Russian “wire” coins.

The alien nature of the composition of „pure” “Russian” hoards in local money circulation plays a key role in establishing their dating. The study of the hoards preserved in the museums of Belarus allows us to arrange them in chronological order relative to each other. The oldest of them is a small hoard from Orša, the youngest coins from which date back to 1652–1654. Next come hoards from Čerykaŭ, Mahilioŭ and a large hoard from Orša. It is interesting in that its youngest coin is the Alexei Mikhailovich Novgorod kopeck of 1656/1657.

The proposed scheme for the relative dating of the hoards is specified by the course of military actions in 1660–1661. In particular, the finds of hoards in Orša and the vicinity of Orša may be associated with the Battle of the Basia River (1660). The Mahilioŭ uprising of 1661 was reflected in the concealment of two hoards from this city.

 

Natalia Khamaiko (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine, Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (GWZO), Leipzig, Germany), Pavel Goldin (I.I. Schmalhausen Institute of Zoology of the National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine), Mykhailo Kublii (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine), YevheniiaYanish (I.I. Schmalhausen Institute of Zoology of the National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine), Oleksandr Pashkovskyi (Museum of Kyiv history, Kyiv, Ukraine)

In which God we trust: Zooarchaeological evidences on sacred oaks from the Desna riverbed

Ancient societies worshipped oaks all over the Oikumene. Old large oaks were impressive in their size and venerable age and were often considered sacred. The Greeks considered them to be the tree of Zeus, the Romans – of Jupiter, the Germans – of Donar/Thor, the Balts – of Perkunas, and the Slavs – of Perun. In the 20^th century, three oak trees were discovered in the Desna riverbed, at its mouth, and in the Dnipro near the confluence of the Desna River. Trees had pig jaws implanted in their trunks. This became an argument in favour of the assumption that these oaks were sacred. Initially, these jaws were attributed to boars, animals associated in mythology with Perun, the god of thunder and lightning. However, a zoological examination (with morphometry and analysis of tooth eruption) of these jaws revealed that they belonged to domestic pigs, and they were quite young. Moreover, those individuals whose sex was determined turned out to be females. Comparison of these individuals with a regular sample from Old Rus’ settlements gives a quite comparable picture. Another question is who left these historical relics. In pre-Christian times, both the Slavs who lived on the banks of the Desna and the Scandinavians who came to explore them at the beginning of Rus’ worshipped animals. Radiocarbon dating of the two oaks showed slightly different results: 7^th – 10^th century and 8^th – 11^th century, respectively. These analyses were conducted almost half a century ago and today there are much more accurate methods, including not only 14C but also dendro dating.

 

Anastasia Korokhina (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine, Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (GWZO), Leipzig, Germany), Volodymyr Belskyi (Department of Regional and Genetic Mineralogy M.P. Semenenko Institute of Geochemistry, Mineralogy and Ore Formation, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine), Roman Kravchenko (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine)

Petrographic and elemental analysis of ceramics of the Romny culture from Sverdlovske-1 and Radychivske-3 hilforts (Chernihivs’ka oblast, Ukraine)

The period of existence of the Romny culture falls on the last centuries of the І – the beginning of the ІІ millennium AD. Its area covers the territory of the Dnipro Left Bank (basins of the Desna, Seim, Vorskla, Sula, Psel, Siverskyi Donets rivers). Traditionally, it is considered to be the archeological equivalent of the chronicle Slavic tribe Sivera.

Fragments of ceramic vessels are the most massive and one of the most promising categories of finds in the Romny culture. This report represents new results of the petrographic and elemental analysis of ceramic products from sites of the Romny culture located in the Chernihivska oblast, Ukraine (Sverdlovskoe-1 and Radichivske-3 hillforts). Petrographic analysis provides data on the raw material composition and technological features of three technological groups: (1) hand-built pottery of local origin, (2) pottery conventionally defined as “primitively made on a potter’s wheel” (hand-built pottery additionally processed on a slow potter’s wheel or rotary board), (3) and Kyivan Rus’ wheel-formed pottery. The chemical composition of raw materials was studied by the method of energy dispersive X-ray spectroscopy, and the correspondence of geochemical data with the results of technological and petrographic classification was established.

 

Roman Kravchenko (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine), Roman Lutsenko (Museum of Desiatynna Church History, Kyiv, Ukraine)

New researches of Romny cultural sites in the basin of the Desna river (Chernihivs’ka oblast, Ukraine)

The time of existence of Romny culture is dated to the 9^th – beginning of the 11^th century. Its range covers the territory of the Dnipro Left Bank. It is traditionally considered the archeological counterpart of the annalistic tribe of the Sivera.

In the last decade (2014–2021), one of the regions where Romny cultural sites are actively researched is basin of the Desna river (Chernihivs’ka oblast, Ukraine). Work was carried out on six hillforts. The research of three of them (Horodishche, Burimka, Radichivske-3) was limited to the collection of artifacts and clarification of topographical plans.

Not significant excavations were carried out in the Vedmedki Hillfort near the village Shabaliniv, where it was discovered the remains of a residential building.

The main research was carried out at the hillforts Zamkova Gora in Novgorod-Siverskyi and Svedlovske-1 near the village of Desnyanske. On the first of them, it was excavated the remains of two buildings of Romny culture dating from the second half of the 10^th to the beginning of the 11^th century. At the Svedlovske-1 hillfort were discovered remains of fortifications, five residential buildings and several household objects of Romny culture.

As a result of the work carried out was obtained numerical and representative material dated to the late 9^th – early 11^th century. The finds expand our knowledge about the life and history of the inhabitants of the Desna basin in the period before the formation of Kyivan Rus’.

 

Tetiana Krupa (A.Kh. Margulan Pavlodar Pedagogical University, Kazakhstan)

Archaeological Textiles as a Marker of Trans-Eurasian Contacts

An important source for understanding the history of Eurasia is archaeological textiles. It can provide information not only about the life of ancient societies or the history of costume, but also testify to the peculiarities of transboundary communications, the mutual influence of cultures of a particular era.

Over the years of our research on the archaeological textiles of Ukraine and Eurasia, we can note that today it is time to consider in detail the migration of silk fabrics along the Steppe branch of the Great Silk Roads.

If we consider the Central Eurasian position of the territory of modern-day Ukraine, we can note that the movement of silk along the Steppe Way occurs actively and massively in the Saltov period.

The surviving silk of this period, studied by us at the Saltov archaeological sites, undoubtedly belongs to the silks of the Chinese technological group.

This is connected, in our opinion, with the wide trade contacts of the population of the Saltov area (Khazaria) with other Eurasian state associations of Eurasia; for example, with the Country of Kimakia – that is well-known from written sources, which actually directly bordered on Khazaria.

The developments get simplified even further when a new state of a trans-Eurasian nature appears in the expanses of Eurasia – the Golden Horde. It was at this time that the territory of modern-day Ukraine becomes an important transit zone, which connects part of the Steppe Trans-Eurasian roads with the already well-known highways to Western Europe through the cities of Kievan Rus’.

 

Raman Krytsuk (Museum Narodowe w Warszawie, Polska)

Materiały archiwalne jako źródło do rekonstrukcji zaginionych skarbów (na przykładzie skarbu 1939 r. ze wsi Shpaki)

W 1939 r. we wsi Szpaki, gmina Jazno, pow. Disna znaleziono skarb składający się z 692 srebrnych monet z XVI–XVII w. i naczynia ceramicznego. Informacje o tym depozycie były wcześniej znane jedynie z publikacji prasowych, opisujących to znalezisko. Niedawno jednak w archiwum Gabinetu Monet i Medali Muzeum Narodowego w Warszawie odnaleziono inwentarz tego skarbu, sporządzony na kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej przez pracowników Gabinetu Numizmatycznego Państwowych Zbiorów Sztuki. Dzięki tym dokumentom możliwe staje się odtworzenie składu skarbu i ustalenie, do kogo może należeć. Ponadto skład skarbu nie jest typowy dla depozytów z terenu województwa połockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego – monety koronne reprezentują 157 egzemplarzy, monety rosyjskie – 325 egzemplarzy, a resztę stanowią emisje środkowoeuropejskie, а mianowicie: Śląsk, Pomorze, Prusy, Brandenburgia, Saksonia, Bawaria, Szwajcaria oraz liczne niemieckie księstwa, wolne miasta i klasztory. Skarb został ukryty w latach dwudziestych XVII w. i prawdopodobnie należał do osoby związanej z handlem lub związanej ze sprawami wojskowymi (najemnik). Być może osoba ta mieszkała w pobliżu wybrzeża Morza Bałtyckiego i zajmowała się handlem z Carstwem Rosyjskim, o czym świadczy duża liczba rosyjskich kopiejek.

 

Viktoryia Makouskaya (Independent researcher, Minsk, Belarus), Mikalai Plavinski (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland)

Markers of Christianization in children’s burials Old Rus’ period Polack Land

The work is devoted to identifying the criteria for Christianization in the funeral rite and grave goods of children’s burials of the 11^th – 13^th centuries Polack Land. 86 children inhumations (under the age of 14) from 37 necropolises were analyzed.

The percentage of children’s burials in different necropolises varies greatly, which is often due to the poor degree of research of some of them. In some cases, the small number of children’s burials can be explained by the poor preservation of the bones due to the characteristics of the soil. At the same time, in some cases, for example, in retinue cemeteries, the low representation of children’s burials may be explained by the social nature and features of the age and gender structure of the groups that left these necropolises.

Cross-pendants are traditionally considered as markers of the Christianity. Many researchers also consider symbols of the Christian religion lunulae, spoon-pendants, some types of zoomorphic pendants and Easter eggs. However, on the territory of the Polack Land, pendants with Christian symbols are not among the common elements of grave goods. These artifacts are found in barrow cemeteries located near towns, as well as to a large extent on the western borderlands of the Polack Land, where the processes of Christianization left a more noticeable mark on the grave goods. Children’s burials make up a fairly significant part of the burials with Christian symbols, and, in most cases, these are the burials of children from the youngest age to seven years.

 

Kateryna Mikheienko (Cologne University, Germany)

Concepts of Old Rus’ architecture development of the late 19^th – 30^s of the 20^th century and the arch-gabled church

In 1894 the first history of Old Rus’ architecture by A. Pavlinov was published. At the beginning of the 20^th century a number of books of Old Rus’ art history appeared (A. Novytskyi, I. Grabar, D. Ainalov). Later appeared the studies devoted to Ukrainian art, including architecture (F. Shmidt, M. Holubets, V. Zalozetskyi, V. Sichynskyi). Among the studies of the 1930s a special place is occupied by the works of A. Nekrasov and N. Brunov.

The concepts of Old Rus’ architecture development in these works can be divided into the following groups:

Old Rus’ architecture is considered as a pre-history of Russian architecture. The initial period is a provincial variety of Byzantine architecture, the arch-gabled church came from Byzantium. The arch-gabled churches acquired the most developed forms in the ones of Vladimir-Suzdal region, the prototypes for Moscow cathedrals;

Old Rus’ architecture is considered as a pre-history of Russian architecture. The key monument, in which local original features appear, is considered to be St. Sophia cathedral in Kyiv. Attention is focused on the churches, where the pillar-shaped pyramidal composition was formed on the basis of rethinking and transformation of the arch-gabled completion (they are considered to originate from Byzantium). The composition became a kind of foundation of „Russian national” architecture, the flowering of which is represented by tent churches of the 16^th – 17^th centuries;

Old Rus’ architecture is a synthesis of Byzantine East with Romanesque West and is a part of Ukrainian architecture development.

 

Kyrylo Myzgin (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Przyczyny i kierunki napływu wczesnych rzymskich solidów we Wschodni Barbaricum: stare hipotezy i nowe dane

W porównaniu z aureusami, zwłaszcza z połowy III w., znaleziska wczesnych rzymskich solidów na terenie wschodniego Barbaricum stanowią znacznie skromniejszy odsetek. Wśród nich przeważają solidy z czasów Konstantyna Wielkiego i jego następców. Tradycyjnie uważa się, że ich główny napływ związany był ze służbą barbarzyńców w armii rzymskiej w jakości federatów, a także z darami dyplomatycznymi i ewentualnie handlem. W referacie rozważone zostanie między innymi inne możliwe źródło napływu wczesnych rzymskich solidów, a mianowicie udział poszczególnych germańskich jednostek jako niezależnych najemników, tym bardziej, że taka praktyka była aktywnie stosowana przez nich w drugiej połowie III w. Na taką możliwość w szczególności mogą wskazywać cztery nowe znaleziska złotych monet uzurpatora Magnencjusza, nie tak dawno znalezione na terenie Ukrainy. Choć w referacie zostaną rozważone i inne hipotezy dotyczące napływu we wschodni Barbaricum monet tego władcy (np. w wyniku wymiany międzyplemiennej).

 

Jaroslav Onyshchuk (Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki, Lwów, Ukraina), Tetiana Slobodian (Instytutu Archeologii, Narodowa Akademia Nauk Ukrainy, Kijów, Ukraina)

Grób nr 8 kultury przeworskiej na cmentarzysku Kariv-I w Zachodnim Pobuży: badania archeologiczne i antropologiczne

W trakcie badań 2018 r. na cmentarzysku Kariv-I w Zachodnim Pobużu odkryto 4 groby ciałopalne (nr 6–9 wg ogólnej numeracji), z których jeden (nr 8) okazał się podwójnym i dobrze zachowanym. Kostne szczątki spalonego mężczyzny umieszczono w ceramicznej popielnicy wraz z towarzyszącym wyposażeniem w postaci dwóch ręcznie lepionych naczyń i żelaznego grotu włóczni. Drugi, kobiecy kremacyjny grób, miał charakter jamowy i rozmieszczał się w pobliżu. Badania antropologiczne wykazały, że do popielnicy zostały złożone cząstki mężczyzna w wieku 20–30 lat, podczas gdy kalcynowane kości w jamie mogły należeć dorosłej kobiecie. Fiksacja stratygraficzna szczątków w popielnice daje podstawy ku stwierdzeniu o anatomicznym układzie ich zdeponowania: kości byli ułożone w porządku „rosnącym”, gdzie pozostałości stóp i kończyn dolnych znajdowały się wyłącznie na dnie naczynia, natomiast kości czaszki, żeber i kończyn górnych ułożono na poziomie szyjki. Na podstawie stopnia przepalenia materiału osteologicznego ustalono, że temperatura pogrzebowego stosu wynosiła około 500–900°C. Charakter obrzędowości i charakterystyczny inwentarz przemawiają za przynależnością tego obiektu do kultury przeworskiej. Odrębne elementy tradycji grzebalnych tej ludności odnotowano również w grobach nr 7 i 9. Stanowią wyraźne świadectwo obecności tego etniczno-kulturowego komponentu na polikulturowym cmentarzysku Kariv-I.

 

Oleg Petrauskas (Institut für Archäologie der Nationalen Akademie der Wissenschaften der Ukraine, Kiew, Ukraine), Serhij Didenko (Nationalmuseum für Geschichte der Ukraine, Kiew, Ukraine), Roman Reida (Institut für Archäologie der Nationalen Akademie der Wissenschaften der Ukraine, Kiew, Ukraine), Dmytro Mostovyi („Archäologischer Rettungsdienst” des Instituts für Archäologie der Nationalen Akademie der Wissenschaften der Ukraine, Kiew, Ukraine), Kseniia Bondar (Institut für Geologie, Taras Shevchenko National University of Kyiv, Ukraine)

Erste Forschungsergebnisse zur „Römischen Station“ bei Buzovycja

In den Jahren 2020–2022 wurde bei bei Buzovycja (Ukraine, Černivci Gebiet) ein Fundplatz klar römischen Ursprungs entdeckt. Erste Feldforschungen im Jahr 2020 ließen bereits die Existenz von Gebäuden vermuten, die nach römischer Bautradition errichtet wurden. Auf der Geländeoberfläche zeichneten sich an mehreren Stellen spezifische architektonische Überreste ab. Solche Anhäufungen enthielten neben den üblichen Funden der Černjachiv-Kultur auch Ziegelstein-, Mörtel- und Steinfragmente. Nach den Ergebnissen einer 2021 durchgeführten geomagnetischen Messung wurde für Probegrabungen eine vielversprechende Anomalie im zentralen Teil der Siedlungsstelle ausgewählt.   Die Ausgrabung brachte einen Gebäudebereich zu Tage, der aus Ziegeln, Steinen und Kalkmörtel errichtet wurde. Die Breite des Gebäudes betrug ca. 9,3 m, die mögliche Länge kann auf ca. 20 m geschätzt werden. Der freigelegte Gebäudeboden befand sich 1,4 m tief unter dem heutigen Oberflächenniveau und bestand aus mit Kalkstein angereichertem wasserdichtem Estrichmörtel.

Im Mittelteil des Gebäudes konnten auf dem Betonboden runde Ziegelsteine entdeckt werden, von denen drei an Ort und Stelle fixiert wurde. Stellenweise fanden sich komplette Ziegelblöcke, die bis zu vier Lagen zählten und mittels Kalkmörtel verbunden waren. Im Gebäude konnten eine Reihe von Funden geborgen werden. Dazu zählte Černjachiv-Keramik, Forlimpopoli-Amphoren, Amphorenständer, Glasperlen, eine Eisenkette und weitere Objekte mehr. Die Analyse der Funde und der Gebäudereste erbrachte, dass das Gebäude in spätrömische Zeit datiertstammt (3.– Mitte 5. Jahrhundert n. Chr.). Die geborgenen Reste der Baukeramik und der Mörtel weisen darauf hin, dass es in römischer Architekturtradition errichtet wurde. Das Vorhandensein rechteckiger und runder Ziegelblöcke deuten darauf hin, dass das Gebäude ein Hypocaustum hatte. Gedeutet wird der Gesamtbefund nach gegenwärtigem Untersuchungsstand als einheimische Siedlung mit in diesem errichteten Gebäude in römischer Bautradition.

 

Mikalai Plavinski (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland), Viktoryia Tarasevich (Independent researcher, Minsk, Belarus)

Necropolis of the second half of the 1^st millennium AD Naŭry II: the results of excavations in 2017–2020

Necropolis of Naŭry II is part of the complex of archaeological sites Naŭry, Miadzel district, Minsk region, Republic of Belarus. During 2017–2020 on the territory of the necropolis, an area of 733 square meters was explored here. In the functioning of the necropolis two cultural and chronological horizons can be distinguished. The first of them includes barrows 12 and 13, which contained cremation burials. Based on the results of radiocarbon dating barrow 12 was erected in the 7^th century. The dating of barrow 13 is determined on the basis of grave goods within the third quarter of the 1^st millennium AD.

The second horizon includes flat cremation burials. During the excavations, 19 objects were found, most of which are interpreted as cremation burials. The studied burials are divided into two types: cremations in the mainland pits (type I), cremations on the surface (type II). The analyses of the grave goods make it possible to attribute flat burials to the culture of the Smolensk-Polack Long Barrows Culture and to date them within framework of the 8^th – early or first half of the 11^th century.

The study of bones from both types of cremations conducted by E. Kleshchenko testified that they are individual burials of people of different sex and age groups. In some burials, fragments of animal bones were found, but the proportion of these fragments is extremely small. This indicates that the population that left flat cemetery did not generally use parts or carcasses of animals in burial practice.

 

Maryna Sergeeva (Institute of Archeology, National Academy of Sciences of Ukraine, Kyiv, Ukraine)

Early Rus’ accessories of bone and antler: technical and cultural aspects (according to materials from the Middle Dnipro Region)

Osseous materials are widely distributed and available due to the almost ubiquitous presence of large fauna, which provide artisans with a sufficient amount of raw materials. Their processing is relatively easy, so it was used not only by professionals, but also in home crafts. Osseous materials are suitable for many types of products. On the other hand, bone is not indispensable material. In many cases, it can be replaced with wood or metal.

Therefore, the level of development of the bone carving craft, with the exception of cultures that lack replacement materials, was largely determined not only by natural factors, but also by cultural and historical specifics that have developed in one or another spatial and temporal framework. This level is conditioned both by the presence/absence of local tradition, and cultural and historical contacts with neighboring territories. These factors affect both the level of development of the bone-carving craft and the range of its products.

Early Rus’ bone accessories (buttons, fasteners, adornments etc.) are considered considering these positions. The period from the early 10^th to the end of 13^th century is being studied. This is the time of the appearance and distribution of products of this category, which is associated with the development of bone-carving craft in general. In the pre-Rus’ period, they were absent in the territory in question; in post-Mongolian times, their range was reduced.

 

Oleg Sakhonchyk (badacz niezależny, Mińsk, Republika Białoruś), Ksenia Ermalicka (badacz niezależny, Mińsk, Republika Białoruś), Karolina Rataj (Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych, Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Złota, spiralna ozdoba z Mścibowa

Tematem referatu jest złota ozdoba, o jednym końcu zwiniętym w spiralną tarczkę, wykonana ze spłaszczonego drutu, która została znaleziona niedaleko wsi Mścibów (rejon wołkowyski w obwodzie grodzieńskim) i przekazana do zbiorów naukowego laboratorium muzealnictwa wydziału historycznego Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego. Znalezisko ma charakter przypadkowy, co w dużym stopniu utrudnia określenie jego kulturowo-chronologicznej przynależności. Podczas referatu zostaną zaprezentowane analogie, wyszukane za pomocą klasycznej dla archeologii metody porównawczo-typologicznej, a także wyniki analiz składu pierwiastkowego, wykonane przy użyciu spektrometru laserowego LSS-1 wspólnej białorusko-japońskiej produkcji zakładu „LOTIS-TII”. Dodatkowo zastosowano technikę spektrometrii mas z indukcyjnie wzbudzaną plazmą, co pozwala wykryć najdrobniejsze domieszki w metalu i umożliwia ustalenie proweniencji surowca, z którego ozdoba została wykonana. Na wstępnym etapie badań można uznać, że przedmiot należy do wczesnej epoki żelaza.

 

Julia Salova (University of South Bohemia, Ceske Budejovice, Czech Republic), Stanko Trifunovich (Museum of Voivodina, Novi Sad, Serbia), Leonid Vyazov (Faculty of Science, University of Ostrava, Ostrava, Czech Republic)

Kamon drink: first archaeobotanical data on beer production in the Late Roman Pannonian Barbaricum (Serbia)

Kamon drink is mentioned in written sources as one of the sorts of beer in the Roman world made by Peoni of Pannonia in the 3^rd century CE.  Later, the term appeared in Priscus report on the embassy to Attila in 448, it referred to the „barley drink” of the locals of the Danube-Tizsa region, used along with medos. Both terms were discussed by historical linguists as probable markers of early Slavic presence in the area. Archaeologically, the population of the Late Antique Pannonia is attributed to the so-called culture of limiganti, which spread from the Middle Danube in the southwest to the Carpathians in the northeast and dated from the collapse of Roman Dacia in 271 to the disintegration of the Hun confederation in the mid-5^th century. Excavations revealed a sedentary population engaged in agriculture and livestock, living in sunken-floor dwellings on vast settlements, occasionally fortified. Several styles of pottery were recorded; the hand-made ceramics and dwelling construction show close similarity to the Early Slavs-associated Kyiv culture. In order to refine data on the economy of the limiganti, we processed 30 archaeobotanical macroremains from the Boron-Ciglana site. The richest data came from a dwelling pit, where significant assemblages of charred barley and wheat grains, along with a small amount of charred straw and Chenopodiaceae were found. The cereal grains are fragile, germinated, eroded, and fragmented. This condition is considered as a marker of the brewing process, which matches well with the written sources data.

 

Wital Sidarowicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Znaleziska monet rzymskich w białoruskiej części dorzecza Dźwiny

Na północy Białorusi, w dorzeczu Dźwiny, znaleziska monet rzymskich są stosunkowo rzadkie. Do tej pory zarejestrowano 55 egzemplarzy. Są to pojedyncze znaleziska, i jak dotychczas brak wiarygodnych informacji o skarbach z tego regionu. Wśród znalezisk zdecydowanie dominują duże nominały miedziane z II – pierwszej połowy III w., w tym monety właściwe rzymskie (27 monet) i prowincjonalne (7 monet). Dominujące w Barbaricum denary występują w białoruskiej części dorzecza Dźwiny znacznie rzadziej (11 monet). Bardzo rzadkie są znaleziska monet złotych, antoninianów, drobnych monet z końca III i pierwszej połowy IV w., a także denarów barbarzyńskich (odlewanych i bitych). Największą koncentrację znalezisk notuje się w zachodniej części obwodu witebskiego, przede wszystkim w rejonie Hlybockim.

We wczesnym okresie wpływów rzymskich białoruskie dorzecze Dźwiny zajmowali Bałtowie Wschodni – nosiciele kultury dnieprzańsko-dwińskiej i kultury ceramiki kreskowanej. W młodszym okresie rzymskim, w połowie III – początku IV w., na te tereny z południowego wschodu, z dorzecza Dniepru, przybyły grupy ludności kultury kijowskiej, którzy utworzyli tu grupę stanowisk typu Zaozerie-Uzmen. Właśnie z tym napływowym osadnictwem  należy wiązać liczne znaleziska monet, zwłaszcza prowincjonalnych. Mniej więcej w tym okresie monety rzymskie (głównie duże nominały miedziane) masowo pojawiały się na styku Dźwiny i Niemna, co można wiązać z penetracją grup ludności zachodniobałtyckiej na prawobrzeżny obszar dorzecza Niemna i początkiem kształtowania się kultury kurhanów wschodniolitewskich. Prawdopodobnie, na końcu III – połowie IV w. monety rzymskie mogły napływać do omawianego regionu również z-nad dolnej Dźwiny (Daugawy), połączonej szlakami morskimi z południowym i zachodnim wybrzeżem Bałtyku, a także z południowym wybrzeżem Morza Północnego.

 

Stepan Stepanenko (Centre National de la Recherche Scientifique UMR 8167 (Monde byzantin), Paris, France)

Death and memory on the outpost: barrows and tar production at the Shestovytsya cemetery

Located in north-eastern Ukraine, in close proximity to Chernihiv, one of the main Rus seats of power, the Shestovytsya settlement and cemetery are among the most researched Southern Rus sites and subject of multiple theories on their operation, although a comprehensive presentation of the site has long been hindered by an incomplete publication of excavation material.

Close examination of the cemetery, as a section of a wider area study, including the examination of primary field records have opened the possibility to re-evaluate the sites chronological continuity, and demographic composition based of the presence of production areas in close proximity to burial areas. Specifically, the an area of pitch productions is found to have been located in or near burial areas, questioning the possibility of their coexistence and suggesting a staggered development of the cemetery, as well as a possible break in the existence of the site or a radical change in population.

 

Volodymyr Sydorovych (Lviv Region Local History Museum, Lviv, Ukraine)

Burial No. 10 of the Przeworsk culture burial ground Velyka Dibrova-І in the Lviv region: an unusual find

The Przeworsk culture burial ground in the village of Velyka Dibrova, the Lviv Region, was discovered in 2021. To date, ten cremation burials with various grave goods have been investigated at this site.

The results of research in 2022 were the discovery of two burials and an object in the form of the remains of a bonfire. Burial No. 10, discovered last year, is located in the southwestern part of the cemetery. Its grave goods were very poor and consisted of two broken ceramic vessels of small sizes. However, in its upper part there was an unusual find – a cylindrical spindle wool. One of its sides, on which the object lay outside, is ornamented with four rounded depressions around the opening, which form a rectangle. On the other side there are symbols that visually resemble runes. However, the question of whether to classify them as written symbols remains debatable. It is worth noting that finds of such objects with pseudo-ideographic symbols are very rare.

 

Olena Veremeychyk (Taras Shevchenko National University “Chernihiv Colehium”, Chernihiv, Ukraine, Philipps-University of Marburg, Germany)

Collection of the archaeological material from Lyubech

As a result of archaeological research on the territory of the city Lyubech during 2009–2020, numerous objects and ceramics materials were discovered which characterize all periods of existence of the city and settlements of the previous time on its territory.

Chronologically recovered artefacts are mostly pottery fragments and represented by materials from the Bronze Age, early Iron Age, Zarubyntsi culture, and materials from the 9^th – 10^th centuries and continue up to the 18^th century. The majority of the discovered archaeological material dates back to the 10^th – 13^th and 17^th – 18^th centuries. The principle of sorting artefacts is proposed by the material from which they are made. This allows a balanced evaluation of the quantitative and qualitative composition of the collection of artefacts from archaeological complexes and especially from the cultural layer.

According to the calculations of the field description of the archaeological material, the number of processed artefacts is 167714. The collection contains14203 artefacts, including 13023 mass materials and 1180 individual finds. Objects made of iron are represented by weapons, equipment of the rider and horse, handicrafts, agricultural and industrial equipment, universal tools, and household items. Objects made of non-ferrous metal are represented by jewellery, costume details, tableware, book clasps and pens, entities of personal piety and Christian worship, numismatic objects and etc. Glass products consist of fragments of bracelets, rings, necklaces, dishes and shatters. Stone objects are represented by grinding stones, millstones, casting molds, spinning wheels, icons and necklaces. Bone objects include combs, knife handles, chess pieces and more.

 

Leonid Vyazov (Faculty of Science, University of Ostrava, Ostrava, Czech Republic), Gulnaz Sagmanova (Faculty of Science, University of Ostrava, Ostrava, Czech Republic), Olga Flegontova (Faculty of Science, University of Ostrava, Ostrava, Czech Republic), Harald Ringbauer (Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, Leipzig, Germany, Department of Human Evolutionary Biology, Harvard University, Cambridge, United States), David Reich (Department of Human Evolutionary Biology, Harvard University, Cambridge, United States), Pavel Flegontov (Faculty of Science, University of Ostrava, Ostrava, Czech Republic)

Genetic identification of Slavs in Migration Period Europe using an IBD sharing graph

Popular methods of genetic analysis relying on allele frequencies such as PCA, ADMIXTURE and qpAdm are not suitable for distinguishing many populations that were important historical actors in the Migration Period Europe. For instance, differentiating Slavic, Germanic, and Celtic people is very difficult relying on these methods, but very helpful for archaeologists given a large proportion of graves with no inventory and frequent adoption of a different culture. To overcome these problems, we applied a method based on autosomal haplotypes. Imputation of missing genotypes and phasing was performed according to a protocol by Rubinacci et al. (2021), and IBD inference was done for ancient Eurasian individuals with data available at >600,000 1240K sites. IBD links for a subset of these individuals were represented as a graph, visualized with a force-directed layout algorithm, and clusters in this graph are inferred with the Leiden algorithm. One of the clusters in the IBD graph emerged that includes nearly all individuals in the dataset annotated archaeologically as “Slavic”. According to PCA a hypothesis for the origin of this population can be proposed: it was formed by admixture of a Baltic-related group with East Germanic people and Sarmatians or Scythians. The individuals belonging to the “Slavic” IBD sharing cluster form a chronological gradient on the PCA plot, with the earliest samples close to the Baltic LBA/EIA group. Later “Slavic” individuals are shifted to the right, closer to Central and Southern Europeans and probably reflecting further admixture of Slavs with local populations during the Migration Period.

 

Olena Zhurukhina (Museum of Desiatynna Church History, Kyiv, Ukraine)

Early Rus’ glassware from archaeological excavations in Kyiv (preliminary review)

Excavations in Kyiv discovered many cultural objects, such as burials, cultural layers, structures and craftsmanship complexes of glassmaking. They contend different informative categories of archeological items. Variety of glass products are an important source for research and reconstructing of technology and organization of glass production, or finding the directions of trade routes.

Medieval archaeological glass from Kyiv can be divided into several categories: vessels (there are conical and cylindrical vessels with flat or hollow base, bowls); jewelry (most of collection consist of bracelets with circular, semi-oval, rosette and figural cross-section; also there are rounded or ribbed glass beads, ‘eye’ beads and the beads with inlay decoration; finger-rings with the hoop of semi-circular cross-section; inserts for rings and church utensils, mostly with the flat-convex shape); and finds, which related with interior decoration, such as lamps, windowpanes, smalt, tessera. They are made of different colour (yellow, green, blue, deep blue, violet, red, brown, bluish green, yellowish green, reddish brown), transparent, translucent or opaque glass.

Imported glass products deserve special attention. These items could be good quality finished products that came as gifts or purchases, or they could be ready-made glass mass as imported ingots for local glassmaking workshops.