-
Stefan Karol Kozłowski, fot. M. Dąbski (zbiory Archiwum WAUW) Stefan Karol KOZŁOWSKI (4 XI 1938 Lwów – 2 IX 2022 Warszawa) archeologię studiował na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1956–1961. Pracę magisterską Stanowisko płudzkie w Tokarach-Rąbierzu, powiat Płock napisał pod kierunkiem prof. Włodzimierza Antoniewicza, a w 1967 roku uzyskał stopień doktora na postawie rozprawy Mezolit Małopolski przygotowanej pod kierunkiem prof. Waldemara Chmielewskiego, wówczas jeszcze docenta. Habilitował się w 1971 roku przedstawiając monografię Pradzieje ziem polskich od IX do V tysiąclecia p.n.e. (1972).
Nominację na profesora nadzwyczajnego odebrał w 1981, a na zwyczajnego – w 1988 roku.
W latach 1961–1996 pracował nieprzerwanie w Katedrze Archeologii Pradziejowej i Wczesnośredniowiecznej Uniwersytetu Warszawskiego, przekształconej w 1976 roku, po fuzji z Katedrą Archeologii Śródziemnomorskiej, w Instytut Archeologii UW. Przez jedną kadencję piastował funkcję zastępcy dyrektora tego Instytutu. Następnie przyjął posadę profesora na Uniwersytecie Lyon we Francji, gdzie spędził kolejne siedem lat. Do Polski powrócił w 2002 roku, by podjąć pracę w Ośrodku Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW oraz równolegle w warszawskim Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Przejście na emeryturę (ostatecznie w 2021 roku) nie osłabiło jego aktywności naukowej i pisarskiej.
Pierwszy okres swojej bogatej kariery naukowej Stefan Karol Kozłowski poświęcił studiom nad starszymi odcinkami epoki kamienia, a przede wszystkim nad polskim i europejskim mezolitem.
Prowadził w tym czasie owocne badania terenowe ważnych stanowisk mezolitycznych na Kaszubach /stanowiska w Swornegaciach/ i w Kotlinie Sandomierskiej /Raniżów, Płazówka, Majdan Królewski, Poręby Dymarskie/. Zagadnieniom tym poświęcił dziesiątki publikacji, stając się głównym twórcą syntetycznego obrazu środkowoeuropejskiego i europejskiego mezolitu, czego wyrazem była m.in. jego praca habilitacyjna, a także Mesolithic in Poland a New Approach (1989) oraz wspomniane niżej wielkie syntezy. Zorganizowana przez niego w Warszawie w 1973 roku wielka międzynarodowa konferencja „Mesolithic in Europe” zgromadziła czołowych światowych badaczy tej problematyki i na długie lata wyznaczyła kierunki jej badań i rozwoju. Od 1976 roku Stefan Karol Kozłowski przewodniczył Komisji Mezolitycznej Międzynarodowej Unii Nauk Pre- i Protohistorycznych (UISPP). Podsumowaniem dorobku Stefana Karola Kozłowskiego na tym polu stało się wydanie w Oxfordzie w 2009 książki Thinking Mesolithic, zawierającej szeroki wybór tekstów jego autorstwa.
Prócz tego w latach siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku wyszło spod jego pióra wiele prac o fundamentalnym znaczeniu, m.in. dwie doniosłe syntezy, napisane we współautorstwie z Januszem Krzysztofem Kozłowskim: Pradzieje Europy od XL do IV tysiąclecia p.n.e. (1975) i Epoka kamienia na ziemiach polskich (1977), a także Cultural differentiation of Europe from 10th to 5th Millennium B.C. (1975), Atlas of the Mesolithic in Europe: First Generation Maps (1980), Multivariate Analysis of Upper Palaeolithic and Mesolithic Stone Assemblages: Typology and Ecology (z P. M. Dolukhanovem, i J. K. Kozłowskim – 1980), Kultury i ludy dawnej Europy (red. – 1981), Lithic industries from the multi-layer mesolithic site Vlasac in Yugoslavia /z J. K. Kozłowskim/ (1982), Człowiek i środowisko w pradziejach (red. z J. K. Kozłowskim – 1983).
W latach 1981–1991 wydawał wraz z J. K. Kozłowskim periodyk „Archaeologia Interregionalis”.
W pierwszej połowie lat osiemdziesiątych XX w. Stefan Karol Kozłowski podjął badania archeologiczne na terenie Bliskiego Wschodu (Irak, potem Izrael), by rychło skoncentrować się na problematyce tamtejszego wczesnego /preceramicznego/ neolitu. Wykopaliska w Nemrik, M’Lefaat, Gilgal przyniosły znakomite rezultaty i zaowocowały licznymi publikacjami, m.in. Nemrik 9, Pre-Pottery Neolithic Site in Iraq (4 tomy: 1990–1997). Organizował także serię bardzo istotnych konferencji „PPN Chipped Lithic Industries” z H. G. Gebelem, współredagując jednocześnie tomy pokonferencyjne. Wszystko to sprawiło, że również w tej prestiżowej specjalności stał się uznanym, niekwestionowanym światowym autorytetem.
W pierwszej dekadzie XXI w. zajął się dodatkowo historią polskiej archeologii i opublikował na ten temat wiele książkowych opracowań monograficznych, m.in. Stefan Krukowski; narodziny giganta (2007), Profesor Leon Kozłowski (2010 z O. Sytnikiem), Tak wiele tak nieliczni. Młoda archeologia polska 1905-1928 (2012), Kwiat królestwa. Archeologów polskich pokolenie trzecie (2015), Alma Matris Varsoviensis. Studium praehistoricum MCMVII – MCMLXIII (2016).
Nie porzucił jednak zainteresowania polską i europejską epoką kamienia: Maszycka Cave a Magdalenian Site in Southern Poland (1993 – z E. Sachse-Kozłowską i A. Marshakiem), Wylotne and Zwierzyniec. Paleolithic Sites in Southern Poland (red. 2006), czy I przyszli ludzie zza Gór Wysokich. Ziemie polskie od VI do IV tysiąclecia BC (2019) oraz liczne artykuły w polskich i zagranicznych czasopismach. Ogólnie jest autorem lub redaktorem około 280 publikacji naukowych, w tym kilkudziesięciu książek polsko-, angielsko- i francuskojęzycznych. Nie doczekał wydania trzech kolejnych, w tym Słownika biograficznego archeologów polskich.
W trakcie swej kariery uniwersyteckiej dał się poznać jako znakomity wykładowca, o niepowtarzalnym stylu przekazywania wiedzy. Wypromował, prócz dziesiątek magistrów, dwunastu doktorów, z których wielu uzyskało potem stopnie doktora habilitowanego, a kilku – tytuły profesorskie.
Za swe osiągnięcia Stefan Karol Kozłowski odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski /Polonia Restituta/.
Karol Szymczak
(na podstawie Słownika Biograficznego Archeologów Polskich)
Życiorys i bibliografia S.K. Kozłowskiego:
„Światowit” tom LXI (2023) poświęcony Stefanowi Karolowi Kozłowskiemu.