Kierownik badań: dr Agnieszka Tomas
Nazwa stanowiska: Novae
Kraj: Bułgaria
Instytucje partnerskie: Instytut Archeologii Uniwersytet Warszawski, Instytut Archeologii Bułgarskiej Akademii Nauk z Muzeum
Type stanowiska: rzymski obóz legionowy (castra legionis), osiedle cywilne (canabae legionis) i miasto późnoantyczne.
Chronoloigia: I-VI w.
Obóz w Novae leży dziś w północnej Bułgarii, nad Dunajem, nieopodal miasta Swisztow. Został założony prawdopodobnie około połowy I w. n.e. Z tym miejscem związany jest legion I Italski, którego obecność poświadczona jest do lat 30. V w. n.e. Na terenie obozu, który zajmuje 17,99 ha, odkryto monumentalne budowle, wśród których najważniejszą jest komendantura obozu (principia), choć równie okazały jest szpital legionowy (valetudinarium) oraz łaźnie (thermae legionis). Od strony zachodniej obozu istniało osiedle (canabae), a od strony południowej i wschodniej nekropola.
Novae – osiedle cywilne (canabae)
W 2010 r. rozpoczęto przygotowania do projektu mającego na celu zbadanie osadnictwa wokół rzymskiego obozu legionistów w Novae. W 2011 roku do projektu dołączyła grupa studentów i absolwentów IAUW, wcześniej działająca przy Kole Naukowym „Wod.o. Lot” – Piotr Wroniecki (Przewodniczący Studenckiego Koła Naukowego) , Michał Pisz (kierownik projektu studenckiego), Marcin Jaworski i Joanna Balcerzak. Uczestnicy projektu przeprowadzili szereg testów, aby wybrać metody badawcze. Próby zakończyły się częściowym sukcesem, choć nie bez wyrzeczeń, związanych m.in. z koniecznością radzenia sobie z bujną roślinnością. Projekt był pierwszym nieinwazyjnym badaniem w Novae i pierwszym regularnym nieinwazyjnym badaniem na terenie canabae i wokół twierdzy.
Przy wsparciu Narodowego Centrum Nauki w marcu 2012 r. rozpoczęto projekt „Badania struktur osadniczych przy rzymskim obozie legionowym w Novae (Mezja Dolna) przy użyciu niedestrukcyjnych metod prospekcji terenowej.”. Celem projektu było zarejestrowanie śladów osadnictwa cywilnego poza obozem legionowym, zwłaszcza w rejonie na wschód od obozu, który w późnej starożytności został otoczony murem i stał się integralną częścią miasta (tzw. aneks).
W ramach projektu przeprowadzono badania geofizyczne z wykorzystaniem gradiometru oraz magnetometru cezowego ze stacją GPS RTK, odtworzony zostanie trójwymiarowy model terenu oraz wykonana zostanie seria zdjęć z powietrza. Obszar badań obejmował teren aneksu, canabae po zachodniej stronie twierdzy oraz drugą osadę cywilną (vicus) położoną ok. 2 km na wschód od twierdzy w Ostrite Mogili i mniejszych osad (w tym willi na południowy wschód od Novae). Jednocześnie, dotychczas publikowane materiały, najprawdopodobniej z tych osad i cmentarzy (znaleziska luźne, inskrypcje) oraz obiekty infrastruktury zostały ponownie skatalogowane i udokumentowane, np. fotograficznie. Dzięki wsparciu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w 2012 r. Przeprowadzono kwerendę muzealną, która pozwoliła uzupełnić katalog o zabytki opublikowane i niepublikowane przechowywane w Muzeum Historycznym w Swisztowie i Sofii.
W efekcie końcowym m.in. zostaną wydane dwa tomy jako monografie dotyczące osadnictwa cywilnego w Dolnej Mezji oraz wyniki nieinwazyjnych badań.
Projekt/finansowanie: NCN, SONATA 1, „Badania struktur osadniczych przy rzymskim obozie legionowym w Novae (Mezja Dolna) przy użyciu niedestrukcyjnych metod prospekcji terenowej.”, No. UMO-2011/01/D/HS3/02187, 2012-2014.
Więcej informacji: tutaj i tutaj
Projekt zakończony.
Publikacje:
A. Tomas, Non-Destructive Investigations in the Extramural Area of Novae (Lower Moesia) in 2014, Światowit 53/A, 2014 (2015), 205–212.
A. Tomas, Non-destructive survey in Novae (Lower Moesia) [in] Limes XXII. Proceedings of the 22nd International Congress of Roman Frontier Studies Ruse, Bulgaria, September 2012, L. Vagalinski, N. Sharankov [eds.], Sofia 2015, 881–888.
A. Tomas, Tracing Civilian Settlement in the Surroundings of Novae (Lower Moesia). Sources, Investigations, Results [in] Romans and the Others in the Lower Danube Region in the First Century BC – Third Century AD. Proceedings of the International Colloquium Tulcea, 7-11 of October 2015, Cr.-G. Alexandrescu [ed.], Biblioteca Istro-Pontică. Seria Archeologie, 12, Cluj-Napoca 2016, 191–204.
T. Sarnowski, L. Kovalevskaja, A. Tomas, P. Zakrzewski, T. Dziurdzik, E. Jęczmienowski, Novae – castra, canabae, vicus, 2013-2015. Preliminary report on the Excavations and Prospection Surveys of the University of Warsaw Archaeological Expedition, Archeologia 65, 2016, 177–203.
T. Sarnowski, L. Kovalevskaja, A. Tomas, T. Dziurdzik, E. Jęczmienowski, P. Zakrzewski, Novae 2015. Legionary defences and extramural settlement, Światowit 54-55/A/B, 2015-2016 (2018), 322–328.
A. Tomas, E. Genčeva, Geofizični izsledvaniâ na teritoriâta na kanabite na Novae, A. Tomas, Arheologičeski otkritija i razkopki prez 2012 g., Sofia 2013, 250–251.
A. Tomas, E. Genčeva, Geofizični izsledvaniâ na teritoriâta na kanabite na Novae, Arheologičeski otkritija i razkopki prez 2013 g., Sofia 2014, 318–319.
A. Tomas, A New Dedicatory Inscription from Novae (Lower Moesia), Światowit 52/A, 2013 (2014), 79–86.
A. Tomas, Geofizični proučvanija i obhoždanija v okolnostite na Nove [in] Arheologičeski otkritija i razkopki prez 2014 g., Sofia 2015, 409–410.
A. Tomas, Living with the Army I, Living with the Army I. Civil Settlements near Roman Legionary Fortresses in Lower Moesia, Warszawa 2017.
A. Tomas et al., Living with the Army II. The Results of Remote Sensing and Fieldwalking Surveys in Novae (Lower Moesia), Warszawa 2021 (in preparation).