Kierownik badań: dr hab. prof. UW Tomasz Derda
Miejsce badań: Marea
Kraj: Egipt
Instytucje uczestniczące w badaniach: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Egipskie Ministerstwo Starożytności
Charakter stanowiska: osada i cmentarzysko z okresu hellenistycznego, rzymskiego, bizantyjskiego i wczesnoislamskiego.
Opis badań: Na południowym brzegu jeziora Mareotis, 45 km na zachód od Aleksandrii polscy archeolodzy od kilkunastu laty prowadzą wykopaliska, odsłaniając budowla po budowli duże miasto z czasów bizantyńskich, zbudowane dokładnie na miejscu ośrodka przemysłowego i portu funkcjonujących do początków III w. n.e. Tradycyjnie to miejsce nazywano Mareą, bo Marea to przed założeniem Aleksandrii najważniejsze miasto w tej części Śródziemnomorza. Najwspanialszym obiektem jest wzniesiona w końcu V w. wielka bazylika z transeptem, drugi co do wielkości starożytny kościół w Egipcie (49 x 47 m); obok niej odkryto dwa kompleksy łaźni, późnoantyczny duży dom, budowle magazynowy i latryny. Z czasów rzymskich pochodzą cztery wielkie mola (najdłuższe ma ponad 120 m długości), wchodzące głęboko w jezioro, mogące obsłużyć jednocześnie kilkanaście statków. Wiemy, że w pobliżu portu znajdowały się duże warsztaty produkcyjne, wytwarzające na masową skalę amfory, ale także pracownie szklane. Apsydę bazyliki wzniesiono bezpośrednio na piecu ceramicznym (ma średnicę przekraczającą osiem metrów i jest jednym z największych w Egipcie), użytkowanym do początku III w. n.e. (tak datowane są amfory z ostatniego wypału w piecu pod apsydą). Nasi sąsiedzi, archeolodzy francuscy odkryli na półwyspie budowlę magazynowo-portową użytkowaną w późnym okresie ptolemejskim i wczesnym rzymskim. Te pozostałości z okresu od I w. p.n.e. do początków III w. n.e. wskazują na intensywne przemysłowe użytkowanie terenu. Jesteśmy w regionie produkującym i eksportującym na wielką skalę wino w amforach wytwarzanych lokalnie. Wielkość pieca, rozległość magazynu, rozmach konstrukcyjny mol pokazują, że „Marea” była wielkim ośrodkiem przemysłowym i portem jednocześnie.
Projekt/finansowanie: Sezon 2014 i 2016 przeprowadzono dzięki środkom Narodowego Centrum Nauki (grant NCN 2011/01/B/H3/02184). Sezony 2018, 2019 i 2019 finansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki (grant NCN 2017/25/B/H3/01841). Opracowanie greckich ostraków z Marei możliwe dzięki wsparciu Narodowego Centrum Nauki (grant NCN 2012/07/B/HS3/03638).