San Isidro, Salwador

San Isidro, Salwador
San Isidro, Salwador

kierownik badań: dr Jan Szymański

miejsce badań: stanowisko archeologiczne San Isidro, departament Sonsonate, Salwador, Ameryka Środkowa

San Isidro zlokalizowane jest pośrodku naturalnego korytarza łączącego wybrzeże Pacyfiku z żyznymi dolinami interioru.

charakterystyka stanowiska: Stanowisko poddane systematycznej erozji przez ciężkie maszyny rolnicze. Obecnie widocznych jest około 50 pozostałości po architekturze monumentalnej, rozsianych na przestrzeni ok. 6,5 km2. Datowanie powierzchniowych kolekcji ceramicznych zawiera się w Środkowym (1000 – 400 BC) i części Późnego (400 – 1 BC) Okresu Preklasycznego. San Isidro najprawdopodobniej pełniło funkcję dużego centrum regionalnego na południowo-wschodnich rubieżach Mezoameryki, oraz na zachodnich krańcach Ameryki Centralnej.

W efekcie prospekcji przy użyciu dronów, do 2022 roku udało się zarejestrować ponad 50 struktur. Trwa ich weryfikacja terenowa.

instytucje uczestniczące w badaniach: Uniwersytet Warszawski, Dirección de Arqueología del Ministerio de Cultura (Salwador)

datowanie: wstępne, ~1000 – 1 BC

finansowanie: 

2021-2024 – Grant „Sonata” nr 2019/35/D/HS3/00219 pt. „Na kresach Mezoameryki: badania archeologiczne stanowiska San Isidro w Salwadorze”

2019 – środki w ramach programu „Strategie doskonałości – uczelnia badawcza”

2018 – Grant NCN „Miniatura” (ID 381403),

opis badań: Dotychczas odbyło się siedem kampanii badawczych, w tym dwie prospekcyjne (2018 i 2019), jedna geofizyczna (luty 2021), trzy wykopaliskowe (marzec-maj 2021, 2022, 2024), oraz jedna laboratoryjna (2023).

W 2018 roku przeprowadzono prospekcję powierzchniową, a także opracowanie fotogrametryczne widocznych pozostałości przy użyciu drona. Stworzono wstępny plan stanowiska. Prace nad stworzeniem planu stanowiska trwały także przez lata 2019-2021. W 2021 roku rozpoczęto etap prac wykopaliskowych, skoncentrowany na trzech głównych obszarach San Isidro: grupie Trapiche, grupie Cerrito, oraz strukturze El Pato.

struktura Cerrito 1

Struktura Cerrito 1 przed badaniami.

W trakcie wykopalisk okazało się, że największe struktury San Isidro wykonane są głównie z spiętrzanej na mokro gliny. Wewnątrz największej budowli stanowiska – Cerrito 1 – odkryto pozostałości wcześniejszej piramidy, prawdopodobnie zwieńczonej niewielką budowlą o charakterze rytualnym, celowo zawaloną podczas rozbudowy. Na podstawie analiz radiowęglowych datowanie procesu rozbudowy określono w przybliżeniu na rok 400 BC, podczas gdy wstępne dane ceramiczne wskazują, że wcześniejsza substruktura powstała nie wcześniej niż ok. 650 BC.

Nieskomplikowane metody konstrukcyjne kontrastują z wyjątkowo dużymi rozmiarami stanowiska, a także z bogatymi ofiarami, celowo złożonymi w wypełnisku Cerrito 1. Wśród nich znaleziono kilka stosów naczyń wstawionych jedno w drugie, jadeitową biżuterię w postaci rurek i paciorków, oraz miniaturową zawieszkę przedstawiającą abstrakcyjną postać z głową ptaka i skrzyżowanymi rękami. Obok znajdowała się grupa dużych ceramicznych figurek z ruchomymi głowami, w tym jedna przedstawiająca mężczyznę o wytatuowanej twarzy, którym towarzyszyły dwie mniejsze, zapewne symbolizujące dzieci. Figurki takie, znane jako typ Bolinas,  są niezwykle rzadkie. Charakter i ułożenie znalezisk sugeruje, że podczas rozbudowy Cerrito 1 złożono tam pochówek z bogatymi darami, jednak ciało nie zachowało się z uwagi na silnie kwasową glebę i inne, niesprzyjające warunki tafonomiczne.

Miniaturowa jadeitowa zawieszka przedstawiająca postać z ptasią głową
Grupa figurek z San Isidro (tzw. typ Bolinas), z których duże (ok. 30 cm) mają ruchome głowy.

Co interesujące, figurki i ptasia zawieszka mają bliskie analogie na współczesnym San Isidro stanowisku Tak’alik Ab’aj, leżącym ok. 400 km na zachód, na południowych stokach pacyficznych Wyżyn Gwatemali. Znaleziono tam dobrze zachowany pochówek władcy z jadeitowym naszyjnikiem, którego centralny element stanowiła stosunkowo duża zawieszka w kształcie postaci ludzkiej z ptasią głową i skrzyżowanymi na piersi rękoma. Przy głowie władcy ułożono sześć dużych figurek Bolinas, z których jedna miała ruchomą głowę.

Dalsze analogie wskazują, że obie zawieszki, tj. ta z San Isidro, oraz ta z Tak’alik Ab’aj, choć zostały wykonane z jadeitu pochodzącego z Gwatemali, to przedstawiają postać typową dla ikonografii znanej z Kostaryki, a więc ok. 1000 km w przeciwną stronę, na wschód od San Isidro. Wszystko to wskazuje na istnienie w bardzo wczesnym okresie szlaku, którym wędrowały przedmioty, ale także zapewne idee, przekraczając granice obszarów kulturowych znanych jako Mezoameryka na zachodzie i Obszar Istmo-Kolumbijski na wschodzie.

Szereg przedmiotów znalezionych tuż pod powierzchnią szczytu Cerrito 1, w tym resztki kalcytowego lub trawertynowego naczynia, oraz miniaturowa jadeitowa maska przedstawiająca czaszkę małpki, pochodzą prawdopodobnie ze znacznie późniejszych czasów (tzw. Okres Postklasyczny, 900-1520 AD), z okolic Centralnego Meksyku. Prawdopodobnie grupy etnolingwistyczne, które migrowały wzdłuż Pacyfiku w czasach poprzedzających konkwistę, składały ofiary na imponujących ruinach dawno opuszczonego miasta.

Jadeitowa miniaturowa maska przedstawiająca czaszkę małpki, pochodząca zapewne z okolic Zatoki Meksykańskiej

Badania w San Isidro trwają. Niniejsza strona będzie (nieregularnie) aktualizowana.

 

bibliografia:

2022; Szymański J.; K. Misiewicz; R. Mieszkowski; J. Martecki, Regional Patterns, Local Techniques: Remote Sensing and Archaeology at prehispanic site of San Isidro, El SalvadorJournal of Archaeological Science: Reports 45.

2020; Szymański J.; Recent Research at San Isidro, El Salvador, in the Context of the Southeastern Mesoamerican Archaeology, Estudios Latinoamericanos 40:1-28.

2018; Szymański J., M. Mendez, M. Toledo, J. Avalos Campos, R. Cabrera, R. Cea; San Isidro: Large Preclassic site at the eastern edge of the Maya Culture, Mexicon 40(40): 100-104.

Khirbat Sarah (Khirbat as-Sar) – osadnictwo z okresu żelaza, hellenistycznego, rzymskiego, bizantyjskiego i islamskiego

Kierownik badań: dr hab. Mariusz Burdajewicz i prof. Jolanta Młynarczyk
Miejsce badań: Khirbat Sarah (zachodni Amman), MEGA Jordan # 11304 (JADIS 2215017).
Kraj: Haszymidzkie Królestwo Jordanii.
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego; Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie; Politechnika Wrocławska; Departament Starożytności Jordanii. W latach 2018-2019: Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
Charakter stanowiska: osadnictwo z okresu żelaza, hellenistycznego, rzymskiego, bizantyjskiego i islamskiego

Opis badań:
W 2018 i 2019 r. zespół kierowany przez prof. Jolantę Młynarczyk z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadził dwa krótkie sezony prac na starożytnym stanowisku Khirbat Sarah, położonym na zachodnich obrzeżach Ammanu. Badania geofizyczne i archeologiczne dowiodły dużego potencjału poznawczego Khirbat Sarah jako stanowiska wzorcowego pod względem longue durée, zasiedlonego co najmniej od epoki żelaza (Amonitów) do środkowego okresu islamu.
Po przerwie spowodowanej pandemią COVID-19, wykopaliska zostały wznowione w 2023 roku, tym razem z ramienia Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Obecny projekt ma na celu określenie chronologii i charakteru osady w różnych fazach jej historii, a także lepsze zrozumienie jej relacji z pobliskim Ammanem na przestrzeni ponad dwóch tysiącleci. To spektakularne miejsce, zajmujące doskonałą strategiczną pozycję na zachodnim skraju płaskowyżu Ammanu, jest zwieńczone monumentalnym kompleksem architektonicznym. Składa się on z „wieży ammonickiej”, przekształconej w okresie rzymskim w świątynię, z dobudowanym następnie arkadowym dziedzińcem. Kompleks ten, otoczony budynkami z późniejszych okresów, nie jest jeszcze w pełni rozpoznany. Znaleziska, przede wszystkim ceramiki, wskazują na szczególnie intensywne osadnictwo z okresu ajubidzko-mameluckiego. Prawdopodobnie istniała tu osada wiejska, której mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i hodowlą zwierząt, należąc do zaplecza rolniczego dla islamskiej stolicy Ammanu. Z drugiej strony, unikalne połączenie budowli z epoki żelaza ze świątynią charakteryzującą się klasycznym porządkiem architektonicznym jest interesującym zagadnieniem związanym z adaptacją przez miejscową ludność grecko-rzymskiej kultury materialnej i religii.

Nazwa starożytna tego miejsca pozostaje niejasna. XIX-wieczni podróżnicy S. Merrill i C.R. Conder zidentyfikowali to miejsce jako biblijne Azor (Iazer), które zostało następnie wspomniane przez Euzebiusza (Onomastykon) w IV wieku. Rzeczywiście, położenie geograficzne i pewne archeologiczne dowody na użytkowanie w okresie hellenistycznym sugerują, że Khirbat Sarah może być tożsame z ufortyfikowaną osadą Jazer, która została podbita przez Judę Machabeusza w 163 r. p.n.e. (I Mch 5,8). W III wieku p.n.e., pod panowaniem Ptolemeuszy, to miejsce musiało być częścią regionu zarządzanego przez potężną rodzinę Tobiadów, co sugeruje możliwość jego identyfikacji z „Birta z Ammanitis”, która została wspomniana w liście z Archiwum Zenona z 259 r. p.n.e.

Więcej informacji:
Młynarczyk J. and Burdajewicz M., with appendices by R. Ryndziewicz and J. Burdajewicz: Archaeological and geophysical survey at the site of Khirbat as-Sar (Sara), Jordan, Polish Archaeology in the Mediterranean 27/1 (2018), 341-378 (wcześniejsza literatura dotycząca Khirbat es-Sar).
Villeneuve, F., Khirbet Sara (Jordan) 1983. W: A. Łajtar and K. Jakubiak (eds.), Ex Oriente Lux. Studies in Honour of Jolanta Młynarczyk, Warsaw (2020), 309-322.
Projekt/finansowanie: Narodowe Centrum Nauki (UMO-2021/43/B/HS3/00813, Opus 22).

Argamum i okolice: Północna Dobrudża i Delta Dunaju

Kierownik badań: dr Martin Lemke, dr Karolina Trusz
Miejsce badań: Argamum i okolice: Północna Dobrudża i Delta Dunaju
Kraj:
Rumunia
Instytucje uczestniczące w badaniach:
Wydział Archeologii UW, ICEM Tulcea (Rumunia)
Charakter stanowiska: 
Kolonia grecka, miasto późnorzymskie, fortyfikacje limesowe
Współrzędne GPS: 44°45’28.04″N  28°56’24.70″E

Opis badań:
Badania obejmują lądowe i podwodne prace archeologiczne w północno-wschodniej Dobrudży (Rumunia), wokół starożytnego miasta Argamum. Badania odbywają się w ramach projektu ArchLiMar.

Aktualnie podczas prac terenowych wybrane obszary są badane metodami prospekcji archeologicznej, skanując, można powiedzieć, ziemię lub wodę, aby zrozumieć, co może być ukryte pod powierzchnią.

Metody te nazywane są nieinwazyjnymi, ponieważ nie wymagają eksploracji ziemi, aczkolwiek na ich podstawie zostaną przeprowadzone w przyszłości wykopaliska. Zakres chronologiczny projektu skupia się na antyku i późnym antyku: czasach Greków i Rzymian.

Wokół Morza Czarnego, znaczące osady pojawiły się w czasie kolonizacji greckiej, a wiele z tych miast znajdowało się na terenie, który później stał się wybrzeżem rzymskiej prowincji Moesia inferior – dzisiejszej Rumunii i Bułgarii.

Centralnym miejscem jest grecko-rzymskie miasto Argamum, badane na lądzie oraz z perspektywy pobliskiego jeziora Razim, przy użyciu metod podwodnych. Takie podwodne badania planowane są również dalej od Argamum w kierunku południowym.

Więcej takich poszukiwań, ale w interiorze Dobrudży, zostanie przeprowadzonych na dwóch stanowiskach, które mogły być rzymskimi fortami, w celu weryfikacji tej teorii. Oba znajdują się w dolinie strategicznie ważnej rzeki Taița, naturalnego szlaku lądowego przecinającego Dobrudżę, łączącego Morze Czarne z Dunajem.

 

Hammersø – stanowisko jeziorne

Kierownik badań: prof. Bartosz Kontny
Miejsce badań: Jezioro Hammersoe, Bornholm
Kraj: Dania
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii UW; Muzeum Bornholmu
Charakter stanowiska: stanowisko jeziorne
Datowanie: późne średniowiecze-nowożytność

Opis badań: Od 2019 roku zespół archeologów z Wydziału Archeologii UW prowadzi badania podwodne w jeziorze Hammersø, we współpracy z Muzeum Bornholmu w Rønne. To jedyne jezioro polodowcowe w Danii położone jest w regionie Hammeren, czyli najbardziej wysuniętej na północ części Bornholmu (55°16′58″N, 14°45′54″E). Jest to największe jezioro na wyspie, mierzące ok. 650×150 metrów, osiąga maksymalną głębokość ok. 13 metrów. Podczas badań zidentyfikowano kilka faz eksploatacji zbiornika, od średniowiecza do współczesności. Najbardziej fascynujące są epizody z późnego średniowiecza/wczesnej nowożytności udokumentowane znaleziskami broni: grotu ze skrzydełkami i wąsami, żeleźca topora, kilku bełtów do kuszy i grotu strzały. Pochodzą stąd także również znaleziska pozamilitarne z okresu późnego średniowiecza: zapinka w kształcie pierścienia i pieczęć pieczętna. Wszystkie wiązać należy z czasami świetności nieodległego zamku Hammershus – największej średniowiecznej budowli tego typu w północnej Europie – oddalonej od zbiornika w linii prostej o około 1,5 km. W wodach jeziora odkryto także relikty współczesnej działalności człowieka: trzy wraki łodzi turystycznych z przełomu XIX i XX wieku, które mogą wiązać się z obecnością hotelu, położonego nad brzegiem zbiornika, a także szereg przedmiotów metalowych związanych z eksploatacją kamieniołomu, działającego do roku 1970.

Puszcza Augustowska – wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne

Kierownik badań: dr hab. Tomasz Nowakiewicz
Miejsce badań: 
Puszcza Augustowska, rejon rzeczki Szczeberki
Kraj:
Polska
Charakter stanowiska:
wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne
Opis badań: celem badań jest rozpoznanie cmentarzysk jaćwieskich elit z XII-XIII w. Eksplorowane są warstwy z pozostałościami stosów pogrzebowych, zawierające elementy bogatego wyposażenia grobowego. Wynik badań dostarczyły najlepszej ilustracji kultury materialnej wczesnośredniowiecznej Jaćwieży, potwierdzając wymowę średniowiecznych źródeł historycznych, podkreślających bogactwo i siłę militarną mieszkańców tej ziemi.

 

 

Puck – parcele mieszczańskie

Kierownik badań: dr Michał Starski
Miejsce badań: Puck – miasto lokacyjne, parcele przy ul. 1 Maja
Kraj: Polska
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii UW
Charakter stanowiska: miasto lokacyjne

Opis badań: Badania archeologiczne prowadzono w latach 2015–2015 oraz 2019–2022. Zaplanowano je jako prace szerokopłaszczyznowe, które doprowadziły do pełnego rozpoznania obszaru 30 na 30 m w obrębie działek miejskich po północnej stronie ul. 1 Maja w Pucku. W toku prac ustalono dzieje zagospodarowania terenu oraz kulturę materialną jego mieszkańców.

Podczas badań wyróżniono 7 faz chronologicznych użytkowania terenu. Najstarsza związana była z cmentarzem funkcjonującym w pierwszych stuleciach naszej ery. Kolejną stanowiły obiekty i nawarstwienia związane z istnieniem przedlokacyjnej wsi książęcej, datowanej od końca XII do początku XIV wieku. Następne pięć faz związane było z miastem lokacyjnym. Dwie starsze z nich, datowane od drugiej połowy XIV do końca XV wieku, potwierdziły użytkowanie tego obszaru jako pięciu parceli miejskich o szerokości około 6,5 m i długości 30 m. Oznacza to, że po lokacji miasta teren ten podzielono na węższe siedliska niż zakładano w przywileju lokacyjnym (13 na 30 m), albo szerokość ta była efektem podziału działek tuż po lokacji miasta. Zadokumentowano m.in. relikty zabudowy mieszkalnej zlokalizowanej od strony frontowej działek oraz zabudowę i urządzenia gospodarcze istniejące na zapleczu posesji. Ich tylne części zajmowały latryny oraz niewielki teren użytkowany najpewniej jako ogród lub obejście dla zwierząt. Z nawarstwień późnośredniowiecznych pozyskano ponad 35 tysięcy znalezisk ruchomych.

W czasach nowożytnych posesję podzielono na cztery siedliska i na każdym z nich znajdowała się zabudowa mieszkalna. Budynki wzniesiono na kamiennych fundamentach i w części frontowej były one podpiwniczone, ale ich naziemna konstrukcja była wykonana w murze pruskim. Na zapleczu jednej z posesji w XVII wieku zbudowano studnię o kamiennej cembrowinie. Eksploracja jej szybu o głębokości sześciu metrów przyniosła pozyskanie zbioru ponad 18000 znalezisk ruchomych datowanych od czwartej ćwierci XVII do drugiej połowy XVIII wieku. Ponadto z eksploracji piwnic oraz podwórzy pozyskano zbiór około 52000 znalezisk ruchomych datowanych od XVI do XX wieku. Opracowanie tej kolekcji pozwoli w dokładniejszy sposób prześledzić rozwój omawianej przestrzeni oraz określić warunki i poziom życia w Pucku nie tylko w późnym średniowieczu, ale i w czasach nowożytnych.

 

 

Rapa Nui – jaskinie i konstrukcje nadbrzeżne

Kierownik badań: dr Maciej Sobczyk
Miejsce badań: Rapa Nui (Wyspa Wielkanocna)
Kraj: Chile
Partnerzy: TEPUKU Applied Researche Centre in RAPA NUI and other Islands
Współpraca: Muzeum Antropologiczne im. Ojca Sebastiana Englerta w Hanga Roa na Wyspie Rapa Nui (MAPSE – Museo de Rapa Nui), Stowarzyszenie społeczności rdzennej Ma’u Henua Rapa Nui w Hanga Roa na Wyspie Rapa Nui(Comunidad Indígena Ma’u Henua Rapa Nui)

Prace na Wyspie Wielkanocnej  wiążą się z dwoma obszarami badawczymi. Pierwszy z nich to prace związane z badaniami jaskiń i ich monitoringiem (He Henua Iraro – Podziemny świat Rapa Nui). Na Wyspie znajduje się przeszło 900 jaskiń z których dotychczas zadokumentowano około połowę. W różnych okresach historii, większość z nich pełniła szereg wyjątkowych funkcji dla rdzennych mieszkańców. Mogły to być m. in. domy, ogrody, źródła wody,  schronienia na wypadek zagrożenia, tajne rodowe skrytki, grobowce.

Drugim obszarem badań są prace dotyczące dokumentacji i analizy konstrukcji nadbrzeżnych związanych z dostępem do wody i szeroko rozumianą gospodarką morską. Rampy do sprowadzania łodzi z brzegu do wody oraz inne obiekty nadbrzeżne związane z kompleksami platform ahu.

 

Dudka – cmentarzysko i obozowiska łowców-zbieraczy z epoki kamienia

Kierownicy badań: (wznowienie od 2023): dr Karolina Bugajska i dr hab. Witold Gumiński
Miejsce badań: Dudka
Kraj: Polska
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii UW
Charakter stanowiska: cmentarzysko

Cmentarzysko i obozowiska łowców-zbieraczy z epoki kamienia – późny paleolit, mezolit, para-neolit. Stanowisko torfowe z zachowanymi kośćmi i drewnami, prócz tego ceramika, wytwory krzemienne, kamienne, bursztynowe i różnych skamielin.

 

Człuchów – zamek

Kierownik badań: dr Michał Starski, Marek Truszkowski
Miejsce badań:  
Człuchów – zamek
Kraj: 
Polska
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii UW, Urząd Miejski w Człuchowie, Muzeum Regionalne w Człuchowie
Charakter stanowiska: założenie zamkowe

Dzieje zamku: Zamek w Człuchowie był jednym z największych założeń obronnych wzniesionych przez rycerzy zakonu krzyżackiego. Usytuowany był w południowo-zachodniej części Państwa Zakonnego, przy jednym z głównych szlaków komunikacyjnych wiodących z terenów Rzeszy Niemieckiej. Był siedzibą komtura i konwentu oraz odgrywał ważną rolę strategiczną i reprezentacyjną. Jego budowa rozpoczęła się zapewne już w latach dwudziestych XIV w., a więc w niedługim czasie po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków. Pod rządami zakonu zamek funkcjonował do Wojny Trzynastoletniej (1454–1466) po czym, wraz z całym Pomorzem Gdańskim, przeszedł pod panowanie polskie. Z dawnego komturstwa utworzone zostało starostwo człuchowskie, które funkcjonowało do I rozbioru Rzeczpospolitej. Starostowie człuchowscy należeli do różnych rodzin szlacheckich. Wśród nich znaleźli się członkowie takich rodów magnackich jak Wejherowie i Radziwiłłowie. Kres funkcjonowania założenia wyznaczyły pożary Człuchowa w 1786 i 1793 roku, po których zabudowania zamkowe zostały rozebrane w celu pozyskania materiałów do odbudowy miasta. Zachowała się jedynie ośmioboczna wieża i fundamenty budynków.

 Badania archeologiczne: Wieloletni program systematycznych i kompleksowych badań archeologicznych realizowanych przez Wydział Archeologii UW na terenie zamku człuchowskiego trwa nieprzerwanie od 2008 r. Prace badawcze podjęte zostały z inicjatywy Urzędu Miejskiego w Człuchowie w związku z realizowaną wówczas rewitalizacją założenia zamkowego. Objęły one swoim zasięgiem wybrane fragmenty zamku wysokiego, II i III przedzamcza oraz fos zamkowych.

Największy zakres prac archeologicznych objął zamek wysoki. W trakcie badań z lat 2008-2014 odsłonięto linię umocnień międzymurza północnego wraz z zespołem przedbramia. W pełni rozpoznano układ piwnic zamkowych i usunięto zasypy gruzowe z ich wnętrz w skrzydłach północnym, wschodnim i południowym oraz częściowo zachodnim. Ponadto usunięto warstwę gruzu ceglanego z czasów rozbiórki zabudowań zamkowych zalegającą na całej powierzchni dziedzińca zamku wysokiego. W ostatnim sezonie wykopaliskowym (2022 r.) eksplorację prowadzono wewnątrz studni zamkowej zlokalizowanej w południowym krużganku. Na rozległym III przedzamczu dokumentowano relikty obwodu obronnego z bramą prowadzącą na nieobwarowany półwysep znajdujący się za nim. Odsłaniano także pozostałości zabudowy dookolnej biegnącej wzdłuż murów. Zapewne związana ona była z dawnym zakonnym gospodarstwem hodowlanym, w którym trzymano konie. W latach 2016–2021 badania archeologiczne skupiły się na II przedzamczu. Jego rola była niezwykle istotna już w czasach krzyżackich, bowiem mieścił się tam dom komtura (gemach) i pozostałe budynki związane z administracją komturii. Ze względu na swoje centralne położenie – między pozostałymi przedzamczami i zamkiem wysokim – był to także kluczowy element w komunikacji na zamku. W czasach nowożytnych starostowie polscy obrali to miejsce jako siedzibę z czasem wznosząc tu swoją rezydencję. W trakcie badań odsłonięto fragment północnej zabudowy przedzamcza oraz wschodnią linię obwarowań wraz z masywną basztą strzegącą przejazdu na III przedzamcze.

Dotychczasowe badania archeologiczne znacząco poszerzyły stan wiedzy o dziejach, architekturze i rozplanowaniu zabudowy warowni oraz o kulturze materialnej dawnych mieszkańców zamku.

 

 

Ciepłe – kompleks osadniczy z przełomu X/XI w. na Pomorzu Wschodnim

Kierownik badań: dr Sławomir Wadyl
Miejsce badań: 
Ciepłe, pow. tczewski, woj. pomorskie
Kraj:
Polska
Instytucje uczestniczące w badaniach:
Wydział Archeologii UW
Charakter stanowiska: 
kompleks stanowisk – trzy grodziska, dwa cmentarzyska i osady

Opis badań: Badania są prowadzone w ramach projektu „Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy w Ciepłem. Piastowski klucz do Pomorza Wschodniego”, a ich celem jest rozpoznanie ważnego ośrodka kulturowego w Ciepłem na Pomorzu Wschodnim i poznanie jego roli w procesie włączania tego regionu do pierwszego państwa polskiego. Dotychczas Ciepłe było znane głównie z przypadkowego odkrycia na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym, gdzie natrafiono na pochówek uzbrojonego wojownika uznanego za wikinga. Cmentarzysko jest tylko jednym z elementów rozległego kompleksu osadniczego, który tworzą trzy grody, kilka osad oraz dwie nekropole. Dotychczas uwaga badaczy była skoncentrowana na odkryciach z cmentarzyska. Nie może to budzić jednak zdziwienia. Nowe badania cmentarzyska (2004-2014), podczas których natrafiono na kolejne groby komorowe, potwierdziły niezwykłą rangę tego miejsca.

Kompleks osadniczy w Ciepłem jest unikatowym zespołem stanowisk z przełomu X i XI w. Powstał prawdopodobnie pod koniec X w. z inicjatywy osób związanych z pierwszymi władcami Piastowskimi (Mieszkiem I bądź Bolesławem Chrobrym). Objęcie zwierzchnictwa nad Pomorzem Wschodnim było jednym z etapów budowy w pełni ukształtowanego i silnego organizmu politycznego przełomu X i XI w. Było szczególnie pożądane na piastowskim dworze przede wszystkim ze względów ekonomicznych (dostępem do wymiany handlowej oraz kontrola szlaku wiślanego).

Badania będą prowadzone niejako na dwóch płaszczyznach. Multidyscyplinarne studia nad zespołem osadniczym w Ciepłem będą płaszczyzną badań na węższym, regionalnym poziomie. Planowane badania zawierają szereg działań, które mogą być uznane za nowatorskie. Obok klasycznych procedur archeologicznych mieści się w nich cały szereg analiz paleośrodowiskowych, bioarcheologicznych (m.in. analizy genetyczne, analizy stabilnych izotopów strontu, węgla, azotu i siarki). Drugim, szerszym poziomem, będą szeroko zakrojone studia nad znaczeniem tego ośrodka w rozbudowie państwa wczesnopiastowskiego oraz początkach chrystianizacji Pomorza.

Więcej o projekcie: cieple.edu.pl