Kierownik badań: dr hab. Agnieszka Tomas
Miejsce badań: Novae
Kraj: Bułgaria
Instytucje uczestniczące w badaniach: Instytut Archeologii UW, Instytut Archeologii UW, Bułgarska Akademia Nauk i Narodowy Instytut Archeologii z Muzeum
Charakter stanowiska: rzymski obóz legionowy (castra legionis), osiedle przyobozowe (canabae legionis) i miasto późnoantyczne.
Chronologia: I-VI w.
Obóz w Novae leży dziś w północnej Bułgarii, nad Dunajem, nieopodal miasta Swisztow. Został założony prawdopodobnie około połowy I w. n.e. Z tym miejscem związany jest legion I Italski, którego obecność poświadczona jest do lat 30. V w. n.e. Na terenie obozu, który zajmuje 17,99 ha, odkryto monumentalne budowle, wśród których najważniejszą jest komendantura obozu (principia), choć równie okazały jest szpital legionowy (valetudinarium) oraz łaźnie (thermae legionis). Od strony zachodniej obozu istniało osiedle (canabae), a od strony południowej i wschodniej nekropola. W okresie późnoantycznym fortyfikacje Novae wzmocniono, a od strony wschodniej do obozu przyłączono dodatkowy teren (tzw. aneks), który obejmuje powierzchnię około 8 ha. W tym czasie w obrębie murów mieszkali zarówno żołnierze, jak i ludność cywilna. Ślady najpóźniejszej aktywności Rzymian pochodzą z końca VI w.
Opis aktualnych badań: W roku 2017 rozpoczęliśmy projekt badawczy, którego celem było ustalenie losów wschodniej części stanowiska (aneksu), która w okresie późnoantycznym została otoczone murami obronnymi jako część cywilnego miasta. Celem projektu była próba ustalenia dziejów użytkowania tego terenu, jego funkcji i roli jako części osiedla przyobozowego, a także przyczyn, dla których miejsce to otoczono murami w okresie późnoantycznym.
Dzięki odkryciom w latach 2018-2019 dowiedzieliśmy się, że część obszaru położonego na wschód od obozu legionowego zajmowało cmentarzysko przyobozowe, na którym chowano m.in. żołnierzy. Około 260 r. w wyniku zniszczeń spowodowanych najazdami barbarzyńców teren ten został zdesakralizowany i włączony w obręb miasta, a w końcu III w. powstały tu budynki murowane. Jest to jedyny taki przypadek znany na terenie cesarstwa rzymskiego.
Zobacz więcej tutaj
Projekt/finansowanie: „Osiedle cywilne przy rzymskim obozie legionowym w Novae (Mezja Dolna) i jego losy w okresie późnego antyku”, NCN, OPUS 10, nr UMO-2015/19B/HS3/017/90, Termin realizacji: 5.06.2016 – 5.06.2021 r.
Publikacje:
- A. Tomas, E. Jaskulska, J. Dworniak-Jarych, E Jęczmienowski, T. Dziurdzik, A. Mech, The eastern necropolis at Novae, Archaeologia Bulgarica 24/3, 2020, 37–63
- The transformation of Novae. Eastern necropolis and the late Roman extension [in:] Transformations in Antiquity, A. Tomas (ed.), BREPOLS, RomA Series (w przygotowaniu)
Pozostałe projekty Wydziału Archeologii UW realizowane w Novae:
Novae 2009-2011. Komendantura obozu i fortyfikacje (T. Sarnowski, zakończony)